Nieuwe en gewijzigde termen in het woordenboek
Blijf op de hoogte van belangrijke wijzigingen in het boeddhistisch woordenboek van Sleutel tot Inzicht.
Inhoudsopgave
Op deze pagina vind je nieuwe termen die recent aan het boeddhistisch woordenboek zijn toegevoegd en/of waarbij belangrijke wijzigingen zijn doorgevoerd. Bij wijzigingen gaat het uitsluitend om een belangrijke content bij een term. Dus niet als er een verwijzing is aangebracht of een woord anders wordt geschreven.
Een groep in deze, betref een groep termen die gelijktijdig aan het woordenboek zijn toegevoegd en/of gewijzigd. In de kop van elke groep staat de datum vermeld wanneer deze groep op deze pagina werd vermeld. Termen kunnen in een eerder geplaatste groep voorkomen vanwege een wijziging.
Er worden vaak nieuwe termen toegevoegd en/of gewijzigd. Soms heeft dit betrekking op een incidenteel geval of een klein aantal termen. In zulke gevallen wordt deze pagina in de meeste gevallen niet bijgewerkt. Dat zou én tijdrovend zijn én deze pagina wordt er dan niet overzichtelijker op. Deze termen worden dan verzameld en tegelijk met andere termen op deze pagina geplaatst, maar ze zijn wel al eerder in het woordenboek zelf opgenomen.
Nadat een paar groepen zijn geplaatst worden de laatst geplaatste groepen verwijderd.
Deze voorziening heb ik speciaal voor die mensen gecreëerd die de ware Dhamma bestuderen. Dat zij allemaal het doel mogen bereiken!
Woorden of een samenstelling van woorden kan vanwege een geautomatiseerde aanpassing worden/zijn gewijzigd. Op de pagina De planning voor Sleutel tot Inzicht lees je er meer over.
Groep 11-08-2025
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Behagen scheppen in ijver'; 'toegewijd aan gewetensvolheid'; 'genoegen scheppen in waakzaamheid'. Letterlijk: 'behagen scheppen in de afwezigheid van onoplettendheid'. Grammatica: Adj.
Zie ook appamada; Dhp031 — De monnik die alles verteerde.
Zie appamadarata.
'De kennis van een leer'; 'elke andere mentale toestand'.
Deze term houdt in dat de kennis van de verschillende leerstellingen elk een andere mentale staat/toestand vertegenwoordigt. Daarom kunnen meerdere leerstellingen nooit als de beste worden beschouwd. Er is er maar één de beste. Zie Snp4-13.907.
'Smaak van vreugde in de Dhamma'; 'sap van vreugde in het onderricht'. Grammatica: Mnl; Sam.
'Vanwege de vijf deuren'. Zie pañca dvaravajjana.
A. (Van voedsel) 'prima'; 'heerlijk'; 'uitstekend'. Letterlijk: 'naar voren gebracht'.
B. (Fenomenen) 'fijn'; 'verfijnd'; 'uitstekend'; 'superieur'; 'subliem'. Letterlijk: 'naar voren gebracht'.
V.w.b. fenomenen staat in Dhs:
Hina dhamma, majjhima dhamma, panita dhamma.
Lage verschijnselen, middelmatige verschijnselen, voortreffelijke verschijnselen.
Zie ook hina.
A. 'Alle'; 'iedereen'. Letterlijk: 'samen met uiteinden'. Grammatica: Adj.
B. 'Omringend'; 'naburig'. Letterlijk: 'samen met uiteinden'. Grammatica: Adj.
Een naam/titel die aan de Boeddha werd toegekend. Zie namen voor de Boeddha.
Groep 05-08-2025
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Het kleven aan worden', d.w.z. aan het bestaan. Zie bhava en o.a. A04-010.
A. 'Koningin'. Grammatica: Vrl van deva.
B. 'Hemelwezen'. Grammatica: Vrl van deva.
'Het kleven aan zintuiglijke genoegens'. Zie kama en o.a. A04-010.
'Vervulling'; 'perfectie'; 'transcendentale deugd'; 'ultieme staat'. Letterlijk: 'het verst'. Synoniem: paramita. Grammatica: Vrl. Zie paramita.
'Hoogste staat van vrijgevigheid'; 'perfectie van het geven'. Grammatica: Vrl. Zie paramita.
'Tien perfectheden' (van de Boeddha), zie paramita.
'Perfectie' (van); 'ultieme staat' (van). Letterlijk: 'het verst'. Synoniem: parami. Grammatica: Vrl (+Gen). Zie Dasa paramita — De tien perfectheden.
A. 'Kwelling' (van); 'ongemak' (van); 'nood' (in). Letterlijk: 'angst'. Synoniem: badha. Antoniem: aparilaha.
B. 'Koorts' (voor); 'vurige hartstocht' (voor); 'sterk verlangen' (voor).
C. 'Vochtigheid'; 'zweten'. Letterlijk: 'overal branden'.
Zie sneha.
A. 'Vocht'; 'vloeistof'; 'nattigheid'.
B. 'Verlangen'; 'liefde' (voor); 'genegenheid'. Variant: sineha.
C. 'Olie', 'vet'; 'zalf'.
'Wiens voertuig is inzicht'.
Groep 02-08-2025
Dit is de eerste groep waarbij ik bij sommige de nieuwe vorm voor componenten heb toegepast. Alleen de term dhammā is hier al met de Pali tekens weergegeven. Dit is vanwege een interne reden.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Gericht naar'; 'met de bedoeling van'; 'gefocust op'; 'met de intentie om'.
Varianten abhimana: manasa
Een affix is een klein, betekenisdragend deeltje dat toegevoegd kan worden aan een woord, maar op zichzelf geen betekenis draagt. Het toevoegen van affixen kan een woord laten veranderen van woordsoort.
'Vaak'; 'veel'; 'groot'.
A. 'Overvloedig'; 'vol van'. Letterlijk: 'veel'.
B. 'Algemeen'; 'gebruikelijk'; 'frequent'. Letterlijk: 'veel'.
'Gezegend'; 'Verheven'; 'Gelukkig'. Grammatica: Mnl van bhagavant.
Het is een van de kenmerken van de Boeddha Zie aveccapasada.
Zie ook namen voor de Boeddha.
'Verhevene'; 'Gezegende'; 'Fortuinlijke'; 'Gunstige'. Epitheton van de Boeddha. Letterlijk: 'iemand met een goede fortuinlijke kwaliteit'.
Zie ook bhagava.
'Door de Boeddha'; 'met de Boeddha'.
Zie ook bhagava.
A.1 'Spreekt' (over); 'praat' (over); 'zegt'.
A.2 'Spreekt' (voor); 'praat' (namens); 'spreekt' (met).
A.3 (Van vers) 'reciteert'; 'uitspreekt'. Letterlijk: 'spreekt'.
B.1 'Schijnt'; 'straalt'.
B.2 'Verhelderen'; (het doen) 'oplichten'.
Mannelijk voor 'meester'; 'heer'; 'gerespecteerde man'. Letterlijk: 'aanwezig zijn'.
Zie bhavati.
A. 'Is'; 'wordt'; 'plaatsvinden'; 'gebeuren'; 'overkomen'; 'voorvallen'. Synoniem: bhoti; hoti. Antoniem: vibhavati.
B. 'Bestaat' (voor). Synoniem: hoti. Antoniem: vibhavati.
Over het algemeen prevaleert de betekenis 'bestaan', 'worden', maar er zijn vele nuances mogelijk, afhankelijk van de context en de combinaties. Het gaat te ver om alle nuances op te sommen.
A. 'Zou kunnen zijn'; 'zou moeten zijn'. Letterlijk: 'zal zijn'.
B. 'Het behoort' (tot). Letterlijk: 'het zal zijn'.
C. 'Zal gebeuren'; 'zal plaatsvinden'. Letterlijk: 'het zal zijn'.
Varianten bhavissati: bhavissatiti; hoti
A. 'Mevrouw'; 'lieve'. Grammatica: Vrl van bhavant.
B. 'Is'; 'wordt'. Synoniem: bhavati; hoti.
Varianten bhoti: hoti
A. 'Verstotene'; 'lage kaste'. De Candala's zijn de allerlaagsten binnen het kastenstelsel.
B. 'Truc'; 'amusement'; 'vermaak'.
C. (Algemeen) 'een spel met ijzeren ballen'; (of) het spel 'hennep wassen'.
Zie cavati.
A. 'Beweegt'; 'verschuift'; 'valt weg' (van).
B. 'Overlijdt'; 'sterft'. Synoniem: kalamkaroti. Antoniem: upapajjati.
Varianten cavati: cavanti
Zie dhamma.
Het epitheton is een lovend attribuut of erenaam dat wordt gebruikt om een kenmerk of eigenschap van iets of iemand te beschrijven.
A. 'Is'; 'wordt'. Synoniem: bhavati; bhoti.
B. 'Bestaat' (voor). Synoniem: bhavati, titthati.
C. 'Blijft'; 'blijft over'; 'gaat door te bestaan'. Synoniem: acchati; avasati; titthati; viharati.
Varianten hoti: hotu
A. 'Moge het zijn!' (voor).
B. 'Laat het zo zijn!'; 'hoe het ook zij!'
Varianten hotu: hoti
'Overlijdt'; 'sterft'. Synoniem: cavati.
A. 'Doet'; 'handelt'; 'verricht'. Synoniem: abhisankharoti; acarati; carati, pakubbati, samacarati.
B. 'Maakt'.
C. 'Bouwt'; 'construeert'.
A. 'Verdraagt'; 'tolereert'; 'ondersteund'; 'weerstaat'. Letterlijk: 'verdraagt'. Synoniem: adhivasayati; adhivaseti; abhisambhavati; titikkhati; sahati. Antoniem: nakkhamati.
B. 'Lijkt goed' (voor); 'is acceptabel' (voor); 'is geschikt' (voor); 'is aangenaam' (voor). Letterlijk: 'verdraagt'. Synoniem: upapajjati. Antoniem: nakkhamati.
C. 'Neemt niet kwalijk'; 'aanvaardt de verontschuldiging' (van); 'vergeeft'. Letterlijk: 'verdraagt'. Synoniem: khameti. Antoniem: nakkhamati.
'Neemt niet kwalijk'; 'aanvaardt de verontschuldiging'; 'vergeeft'. Letterlijk: 'oorzaken om te verdragen'. Synoniem: khamati.
A. 'Met de intentie van'; 'van plan zijn'; 'gericht op'; 'neigend naar'. Letterlijk: 'met zulk een geest'. Synoniem: abhimana.
B. 'Bedenken'; 'in gedachten hebben'. Letterlijk: 'met zulk een geest'.
Omdat dit woord in eerste instantie 'intentie' betekent, kan het in een ruimer perspectief worden gezien. Zo behelzen bijvoorbeeld kwade gedachten een verkeerde intentie en vriendelijke gedachten een goede intentie. Het woord duidt op wat er in de geest omgaat, om de verscheidene staten van de geest.
Zie ook manasa papan; cetana.
'Is niet acceptabel' (voor); is niet geschikt' (voor). Antoniem: khamati.
A. 'Herrijst'; 'verschijnt opnieuw'; 'groeit opnieuw'; 'wordt herboren'. Letterlijk: 'opbrengsten uit'. Synoniem: upapajjati.
B. 'Wordt geboren'; 'ontstaat'; 'verschijnt'. Letterlijk: 'opbrengsten uit'. Synoniem: upapajjatijayati; pabhavati; vuppajjati; sañjayati; samudayati; samudeti.
A. 'Geboorte'; 'worden'; 'productie'. Letterlijk: 'opbrengsten uit'. Synoniem: abhinibbatti. Grammatica: Vrl; Abstr van nibbattati.
B. 'Verrezen'; 'kwam in het bestaan'; 'werd geboren'. Letterlijk: 'opbrengsten uit'. Synoniem: uppajji. Grammatica: Aor van nibbattati; Intrans
Varianten nibbatti: nibbattati; nibbattissati
'Doordringend begrip'; 'doordringend inzicht'. Letterlijk: 'doordringing'. Grammatica: Mnl van nibbijjhati.
'Doordringt'; 'doorboort'; 'breekt door'.
'Lost op'; 'eindigt'; 'stopt'; 'houdt op'; 'verdwijnt'. Synoniem: vibhoti. Antoniem: uppajjati; vuppajjati.
Varianten nirujjhati: nirujjhanti — PTS.
'Ontstaat niet'; 'verschijnt niet'. Letterlijk: 'gaat niet omhoog'. Antoniem: uppajjati.
A. 'Wordt herboren' (in); 'herrijst' (in). Letterlijk: 'gaat naar'. Synoniem: nibbattati. Antoniem: cavati.
B. 'Verschijnt'; 'ontstaat'. Letterlijk: 'gaat naar'. Synoniem: upapajjatinibbattati, nibbattati; pabhavati; vuppajjati; sañjayati; samudayati; samudeti. Antoniem: cavati.
C. 'Is geschikt'; 'is aanvaardbaar'; 'is toelaatbaar'. Letterlijk: 'gaat naar'. Synoniem: khamati.
Varianten upapajjati: uppajjati; uppajajati
Zie uppajjati.
A. 'Ontstaat'; 'herrijst'; 'tevoorschijn komen'; 'gebeurt'; 'vindt plaats' (voor of in). Letterlijk: 'gaat omhoog'. Synoniem: upapajjati; nibbattati; pabhavati; vuppajjati; sañjayati; samudayati; samudeti. Antoniem: nirujjhati; nuppajjati; pahiyati.
B. 'Wordt herboren' (in); 'herrijst' (in); 'in het bestaan komen'. Letterlijk: 'gaat omhoog'. Synoniem: upapajjati; nibbattati. Antoniem: nirujjhati; nuppajjati.
C. 'Wordt beschikbaar' (voor); 'komt ten goede' (aan); 'duikt op' (voor). Letterlijk: 'gaat omhoog'. Antoniem: nuppajjati.
D. 'Is houdbaar' (als stelling).
Varianten uppajjati: uppajjanti; upapajjati; uppajjatiti; uppajjati'ti
Zie nibbatti.
Zie Componenten en beleid bij het woordenboek.
'Houdt op te bestaan'; 'wordt vernietigd'. Antoniem: bhavati.
'Houdt op'; 'verdwijnt'; 'verwelkt'; 'houdt op te bestaan'. Synoniem: antaradhayati; nirujjhati.
Varianten vibhoti: vibhavati
'Verschijnt'; 'ontstaat'; 'wordt geboren'. Letterlijk: 'gaat omhoog'. Synoniem: upapajjatijayati; nibbattati; pabhavati; sañjayati; samudayati; samudeti. Antoniem: nirujjhati.