Nieuwe en gewijzigde termen in het woordenboek
Blijf op de hoogte van belangrijke wijzigingen in het boeddhistisch woordenboek van Sleutel tot Inzicht.
Inhoudsopgave
Op deze pagina vind je nieuwe termen die recent aan het boeddhistisch woordenboek zijn toegevoegd en/of waarbij belangrijke wijzigingen zijn doorgevoerd. Bij wijzigingen gaat het uitsluitend om een belangrijke content bij een term. Dus niet als er een kleine verwijzing is aangebracht of een woord anders wordt geschreven.
Een groep in deze, betref een groep termen die gelijktijdig aan het woordenboek zijn toegevoegd en/of gewijzigd. In de kop van elke groep staat de datum vermeld wanneer deze groep op deze pagina werd vermeld. Termen kunnen in een eerder geplaatste groep voorkomen vanwege een wijziging.
Er worden vaak nieuwe termen toegevoegd en/of gewijzigd. Soms heeft dit betrekking op een incidenteel geval of een klein aantal termen. In zulke gevallen wordt deze pagina in de meeste gevallen niet bijgewerkt. Dat zou én tijdrovend zijn én deze pagina wordt er dan niet overzichtelijker op. Deze termen worden dan verzameld en tegelijk met andere termen op deze pagina geplaatst, maar ze zijn wel al eerder in het woordenboek zelf opgenomen.
Nadat een paar groepen zijn geplaatst worden de laatst geplaatste groepen verwijderd.
Deze voorziening heb ik speciaal voor die mensen gecreëerd die de ware Dhamma bestuderen. Dat zij allemaal het doel mogen bereiken!
Woorden of een samenstelling van woorden kan vanwege een geautomatiseerde aanpassing worden/zijn gewijzigd. Op de pagina De planning voor Sleutel tot Inzicht lees je er meer over.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
Nasale medeklinker.
Grammatica: van anicca.
Grammatica: van anicca.
'Spiritueel inzicht'; 'ontwaking'; 'uiteindelijke kennis'.
'Weet'; 'begrijpt'; 'is gewaar' (van).
A. (Van taal) 'onbeleefd'; 'vulgair'; 'grof'; 'onbeschaafd'. Letterlijk: 'niet geschikt voor een samenzijn van mensen'.
B. 'Onbeleefdheid'; 'vulgariteit'; 'slechte manieren'. Letterlijk: 'niet geschikt voor een vergadering'.
De term asabbha komt dus neer op asociaal gedrag. Zie Leraar en leerling.
Zie ook Dhp077 — De eerwaarden Assaji en Punabbasuka; asabbha ca nivaraye.
'Iemand weerhouden van asociaal gedrag en hem ervan weerhouden dat hij daar naartoe afbuigt'. Zie asabbha.
Constructie: asabbha + ca + nivaraye van nivaraya.
A. 'En'; 'beide'. Grammatica: Onb; Vw.
B. 'Maar'; 'hoewel'; 'en als'. Grammatica: Onb; Vw.
C. (Gram) 'en'; 'evenals'; 'maar'; 'algemene voorwaarden zijn van toepassing op een regel'. Grammatica: Onb.
'Verlangen'; 'wens' (om). Letterlijk: 'gewenste toestand'.
'Verlangt'; 'hunkert'; 'is verliefd' (op).
'Verlangen naar'; 'begeren'; 'hunkeren naar'. Grammatica: Adj; in Sams; van kāmeti.
'Wens'; 'verlangen'; 'hunkeren'. Letterlijk: 'verlangende staat'. Constructie: kamya + tā. Grammatica: Vrl; Abstr; in Sams; van kamya (+Dat of +Inf).
'Het verlangen en de wil om uit te voeren.' Constructie: kattuṁ + kāmatā + chanda.
'De wens om te doen'; 'het verlangen om uit te voeren'. Constructie: kattuṁ + kamyatā. Grammatica: Vrl; Abstr; Sams.
'Wens, dat wil zeggen het verlangen om te doen'. Constructie: kattukamyatā + chanda.
'Doen'; 'maken'.
A. 'Minachting'; 'anderen kleineren', 'afbreuk doen aan'; 'bezoedelen'. Letterlijk: 'uitgummen'. Een van de bezoedelingen van de geest. Zie upakkilesa.
Zie ook makkha thambha.
B. Letterlijk: 'uitgummen'.
'Met een betekenis die moet worden afgeleid'; 'waarvan de betekenis interpretatie vereist'; 'met een impliciete betekenis'; 'met een onduidelijke betekenis'. Letterlijk: 'te worden geleid'. Antoniem: nitattha.
Een 'leer waarvan de betekenis impliciet is, of moet worden afgeleid' in tegenstelling tot een 'lering met een expliciete of evidente betekenis' (nitatthadhamma). Constructie: nitattha + dhamma.
In A01-060 (PTS) wordt gezegd: "Wie een sutta verklaart met een impliciete betekenis als een sutta met expliciete betekenis (en omgekeerd), zo iemand doet een valse uitspraak met betrekking tot de Gezegende." Zie paramattha.
A. 'Continu'; 'altijd'; 'permanent'; 'eeuwig'. Constructie: nicca + aṁ. Grammatica: Onb; Bijw; Acg Ev van nicca.
B. 'Altijd'; 'in elk geval'. Constructie: nicca + aṁ. Grammatica: Onb; Bijw; Acg Ev van nicca.
C. 'Verplicht'; 'altijd'. Grammatica: van nicca.
A. 'Vrij van gehechtheid'; 'vrij van vastgrijpen'; 'niet als mijn eigendom beschouwen'; 'niet toe-eigenen'. Letterlijk: 'niet in de buurt plaatsen'.
B. 'Zonder bezittingen'; 'zonder verworvenheden'; 'zonder activa'. Letterlijk: 'niet in de buurt plaatsen'.
'Kiemen die het bestaan veroorzaken'. Zie ook upadhi.
'Met een duidelijke betekenis'; 'met een expliciete betekenis'; 'met een eenvoudige betekenis'; 'met een van doorslaggevende betekenis'. Letterlijk: 'leidende betekenis'. Antoniem: neyyattha. Constructie: ConstructieUitgesteld.
Een 'doctrine met duidelijke betekenis', in tegenstelling tot een 'doctrine met een betekenis die moet worden afgeleid' (neyyattha dhamma). Constructie: nitattha + dhamma. Zie paramattha.
Zoek ook neyyatthadhamma.
'Bedwingen'; 'inhouden'; 'onder controle houden'. Constructie: ni + vāraya + ti. Grammatica: Adj; in Sams; van nivarayati; Caus.
'Beperkt'; 'blokkeert'; 'voorkomt'; 'belemmert'; 'houdt in toom' (van). Synoniem: nivāreti; nisedhayati; rundhati; vāreti. Constructie: ni + vāraya + ti. Grammatica: Tt; Caus van nī √var; Trans (+Acg & +Abl).
'Geblokkeerd'; 'belemmerd'. Letterlijk: 'ertoe gebracht om te worden tegengehouden'. Synoniem: nivāresi; vāresi. Constructie: ni + vāraya + i. Grammatica: Aor van nivarayati; Caus; Trans (+Acg).
'Een dominante houding'; 'rivaliteit'; 'concurrentie'; 'twistziekheid'. Een van de bezoedelingen van de geest. Zie upakkilesa.
'Volledig overgaan', de dood van de Boeddha of van een arahat.
Van rupa.
A. 'Overgebleven'; 'overblijfsel'. Synoniem: sesī. Antoniem: asesa; nissesa. Grammatica: Adj; van sissati.
B. 'Restanten'; 'overblijfselen'; 'restant'; 'overblijfsel'. Synoniem: avakkāra; sesaka. Grammatica: Mnl; van sissati.
C. 'Rest'; 'restant'. Grammatica: Ozn; van sissati.
A. 'Ligt'; 'ligt rond'. Letterlijk: 'slaapt'. Grammatica: Tt; Intrans.
B. 'Slaapt'. Grammatica: Tt; Intrans. Synoniem: niddāyati; nipajjati; supati.
C. 'Leeft'; 'verblijft'; 'woont'. Letterlijk: 'slaapt'. Grammatica: Tt; Intrans. Synoniem: tiṭṭhati; paṭivasativiharati.
A.1 'Dat'.
A.2 (Gram) letter t.
A.3 (Gram) primair achtervoegsel gebruikt voor het vormen van voltooid deelwoorden en zelfstandige naamwoorden.
A.1 'Zij'; 'die' (vrouwen). Grammatica: Pron; Vrl Nom Mv van ta.
A.2 'Die'; 'hen' (vrouwen). Grammatica: Pron; Vrl Acg Mv van ta.
B.1 (Gram) 'toestand van'; 'idee van'; 'begrip van'; 'feit van'. Grammatica: Suffix; Vrl; Abstr.
A. 'Pilaar'; 'paal'; 'kolom'. Letterlijk: 'steun'.
B. 'Trapleuning'; 'baluster'.
C. 'Stijfhoofdigheid'; 'koppigheid'. Letterlijk: 'stijf'. Een van de bezoedelingen van de geest. Zie upakkilesa.
D. 'Verlamming'; 'stijfheid'; 'bevroren zijn'. Letterlijk: 'stijf'.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Beweegt'; 'roert'.
A. (Iets wat) 'niet gedaan zou moeten worden'; 'niet gemaakt zou moeten worden'; Letterlijk: 'niet te doen'.
B. 'Niet te doen'.
'Deur tot de doodloze staat', d.w.z. Nibbana.
Wanneer er een bereidwilligheid is om te leren en jezelf te trainen, jezelf te overwinnen, dan wordt de weg oftewel de deur in deze idiomatische uitdrukking tot Nibbana geopend. In dit licht moet dit worden gezien. Door mensen die er niets van begrepen hebben wordt het ook wel vertaald als 'ingang naar Nibbana', maar Nibbana is niet een plaats waar je 'in gaat' omdat Nibbana het ongeconditioneerde is. Het is een staat die verwerkelijkt (sacchikatabba) moet worden.
'Zonder bezoedelingen'. Zie angana.
'De persoon zonder bezoedelingen'. Zie anangana.
Constructie: an + anangana. Grammatica: van angana.
'In wat niet jezelf is'; 'binnen wat onpersoonlijk is'. Antoniem: atta. Constructie: na > an + atta. Grammatica: Mnl; atta groep; van na atta; Neg.
'Wat geen-zelf is beschouwen als een zelf'. Zie vipallasa.
Constructie: anattani + atta + vipallasa.
A. 'Niet sijpelend'; 'niet druipend' (van lust); 'niet etterend'; 'niet lekkend'. Letterlijk: 'niet naar beneden gestroomd'. Antoniem: avassuta.
B. 'Onbewogen'; 'onaangetast'; 'onbevlekt'; 'niet verdorven'. Letterlijk: 'niet naar beneden gestroomd'. Antoniem: avassuta.
'Wiens geest niet doordrenkt is (van lust)'; 'die niet mentaal doordrenkt is'; 'onaangetaste geest'. Zie Dhp038-039 — De eerwaarde Cittahattha.
Constructie: anavassuta + citta. Grammatica: Adj; Sam.
'Onverstoord'; 'onbewogen'; 'onverstoorbaar'; 'onwrikbaar'. Grammatica: Adj; van na ejati; Neg.
A. 'Vlek'; 'bezoedeling'; 'smet'. Letterlijk: 'uitsmeren'.
B. (Van de geest) 'onreinheid'; 'onzuiverheid; 'verdorvenheid'. Letterlijk: 'uitsmeren'.
C. 'Binnenplaats'. Letterlijk: 'wandelpad'.
Angana's zijn bezoedelingen die ontstaan zijn uit hartstocht (raga), haat (dosa) en begoocheling (moha). Deze worden omschreven als angana's (letterlijk: 'open ruimtes'; 'speelplaatsen') omdat kwaad hier rond kan spelen (de vrije ruimte heeft) zonder remming. Ten tijde van de Boeddha werden 'bezoedelingen' ook wel omschreven als angana's. In etymologische zin, betekent angana ook 'de capaciteit om een persoon te bederven die bevuild is met bezoedelingen'. In sommige contexten impliceert angana 'smerigheid'. Een individu die zonder bezoedelingen is, wordt dan ook aangeduid als ananganassa.
A. 'Gezondheid'; 'welzijn'; 'vrijheid van ziekte'; Letterlijk: 'zonder ziektetoestand'. Synoniem: arogiya. Antoniem: rogya.
B. 'Geestelijke gezondheid'. Naam voor Nibbana. Antoniem: rogya.
A. (Van een zweer) 'afscheidend'; 'etterend'; 'sijpelend'; 'langzaam uit iets sijpelen of wegsijpelen'.
B. 'Niet horen'.
'Sijpelend'; 'druipend' (van lust); 'etterend'; 'lekkend'. Letterlijk: 'naar beneden gestroomd'. Synoniem: assavana. Antoniem: anavassuta.
'Het feit dat er geen sprake is van een bevrijde geest'; 'het feit dat er geen sprake is van een geëmancipeerd hart'. Constructie: na > a + vimutta + citta + tta / avimuttacitta + tta.
Vier (4).
A. 'Door de geest gemaakt'; 'mentaal gefabriceerd'.
B. 'Geschilderd'; 'versierd; 'aanlokkelijk opgemaakt'. Zie Dhp147 — Sirima de courtisane.
'Weten'; 'zich bewust zijn' (van); 'begrijpen'. Grammatica: Adj; in Sams; van janati.
'Weet'; 'begrijpt'.
A. 'Doen'; 'maken'.
B. 'Sperma'; 'zaadcellen'. Letterlijk: 'doen'.
C. 'Hand'. Letterlijk: 'doen'.
D. 'Slurf van een olifant'. Letterlijk: 'doen'.
E. 'Straal'. Letterlijk: 'doen'.
F. 'Belasting'. Grammatica: Mnl.
G. (Gram) 'helpen'; 'ondersteunen'; 'bevorderen'.
Grammatica: Mnl Nom Ev van kara.
A. 'Doet'; 'handelt'; 'voert uit'. Constructie: karo + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
B. 'Maakt'. Constructie: karo + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
C. 'Bouwt'; 'constructueert'. Constructie: karo + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
A. 'Gedaan'; 'klaar'; 'voltooid'. Zie o.a. katam karniyam.
Antoniem: akata. Variant: kaṭa. Grammatica: Vdw van karoti.
B. 'Iets gedaan'; 'uitgevoerde actie'. Letterlijk: 'klaar'. Antoniem: akata. Grammatica: Ozn; Vdw van karoti.
C. 'Gemaakt'; 'gebouwd'. Antoniem: akata. Grammatica: Vdw van karoti (+Gen).
D. '(Van goud) gevormd'; 'bewerkt'; 'gesmeed'. Letterlijk: 'gemaakt'. Synoniem: sampahaṭṭha. Antoniem: akata. Grammatica: Vdw van karoti.
E. 'Mat'; 'wang'. Grammatica: Mnl.
A. 'Zou gedaan moeten worden'; 'behoort gemaakt te worden' (door); Letterlijk: 'gedaan te worden'. Synoniem: karaṇīya. Antoniem: akicca. Grammatica: Pdw van karoti (+Instr of +Dat).
B. 'Verplichting'; 'plicht'; 'werk' (voor). Letterlijk: 'gedaan te worden'. Synoniem: karaṇīya. Antoniem: akicca. Grammatica: Ozn; Pdw van karoti (+Dat).
C. 'Iets dat gedaan moet worden'. Letterlijk: 'gedaan te worden'. Antoniem: akicca. Grammatica: Ozn; Pdw van karoti.
D. 'Met verplichtingen'; 'met taken'; 'met werk'. Letterlijk: 'gedaan te worden'. Grammatica: Adj; in Sams; Pdw van karoti.
E. 'Functie'. Letterlijk: 'gedaan te worden'. Antoniem: akicca. Grammatica: Ozn; Pdw van karoti.
Constructie: papañca + sañña + sankha.
Zie ook papañca.
Van sampiyanta.
'Vriendelijk behandelen'. Grammatica: Prp.
'Met wederzijds goedvinden'. Letterlijk: 'met wederzijdse liefde'. Grammatica: Onb; Bijw; Instr Ev van sampiya.
A. 'Meting'; 'telling'; 'berekening'.
B. 'Definitie'; 'classificatie'; 'concept'; 'categorie'.
C. 'Naam'; 'term'; 'benaming'; 'aanduiding'.
D. 'Onderscheidend'; 'discriminerend'; 'overwegend'; 'beoordelend'. Letterlijk: 'berekenend'.Variant: saṅkhāya.
E. (Gram) getal in woordvorming.
'Door degene die het weet'. Letterlijk: 'door te weten'.
'Voor hen die het weten'; 'voor hen die het begrijpen'.
A. 'Bevat'; 'begrijpt'; 'herkent'; 'onderscheidt'; 'is zich bewust' (van).
B. 'Leert'.
'Voor iemand die het weet'; 'voor iemand die het begrijpt'. Letterlijk: 'omdat hij het weet'.
'Kende'; 'begreep'; 'waarnam'; 'herkende'.
'Weten'; 'begrijpen'; 'waarnemen'; 'herkennen'.
'Ikzelf kan het begrijpen'; 'ikzelf zou het kunnen begrijpen'.
A. 'Bevrijd'; 'onafhankelijk'; 'vrijgelaten'; 'geëmancipeerd' (van).
B. 'Bevrijd' (door); 'bevrijd' (van); 'geëmancipeerd' (door).
C. 'Vastberadenheid'; 'doel'; 'gefocust'; 'vastberaden'; 'vastbesloten' (op).
D. (Gram) fenomenaal uitgesproken met open mond. Letterlijk: 'bevrijd'.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
A.1 'Bevuild'; 'vies'; 'vochtig'.
B.1 'Tijd'; 'periode'; 'omvang'.
B.2 'Pad'; 'weg'; 'reis'; 'afstand'; 'duur'.
C.1 'Half'; 'deel'.
C.2 'Deel'.
Variant: addham.
'Vast en zeker'; 'absoluut'; 'definitief'.
'Neemt als'; 'beschouwt als'; 'concludeert'. Letterlijk: 'bereikt'. Synoniem: dahati; dharayati; maññati. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
Constructie: adhipajjati + dahati.
A. 'Niet goed'; 'onvoordelig'; 'schadelijk'.Antoniem: hita.
B. 'Slecht persoon'; 'onvriendelijk persoon'; 'vijand'. Antoniem: hita.
C. 'Schade'; 'nadeel'; 'tegenslag'. Letterlijk: 'niet ondersteunend'. Antoniem: hita.
Grammatica: Znw Mnl Voc Ev van ajaras.
'Zonder ouderdom (of verval)', d.w.z. Nibbana.
'Geen geboorte'; 'geen wedergeboorte'; 'geen conceptie', d.w.z. Nibbana. Antoniem: jati. Grammatica: Vrl; Abstr; van na jati; Neg.
'Innerlijk; 'intern'; 'persoonlijk'; 'in zichzelf'; 'binnen het individu'. Het benadrukt de interne dimensies van persoonlijke waarneming, het subject. Het is een verwijzing naar het individu (niet naar 'het zelf'). Zie o.a. S22-059; ayatana B.
Synoniem: ajjhattika; antara. Grammatica: Adj van atta.
Zie ajjhatta.
Synoniem: ajjhatta. Antoniem: bāhira; anajjhattika.
Zie ook ajjhatta.
Grammatica: Adj Mnl Dat Ev van ajjhattika / Adj Ozn Dat Ev van ajjhattika / Adj Mnl Gen Ev van ajjhattika / Adj Ozn Gen Ev van ajjhattika.
A. 'Niet komen'; 'niet gearriveerd'; 'niet aanwezig'. Letterlijk: 'hier niet komen'.
B. 'Toekomst'. Letterlijk: 'hier niet komen'.
A. 'Ongebogen'; 'zonder neiging'. Letterlijk: 'niet gebogen'.
B. 'Vrij van schijn'. Letterlijk: 'niet gebogen'.
Zie ook anatam.
'Het ongekunstelde' is één woord voor meerdere betekenissen (zie anata) en is een andere naam voor Nibbana.
'Weet'; 'begrijpt'; 'is zich bewust' (van).
'Opwinding'; 'beroering'; 'opgewonden zijn'. Letterlijk: 'niet kalmte'. Antoniem: upasama.
''Waakzaam' (over); ijverig (in); 'zorgvuldig' (in); 'aandachtig' (voor). Letterlijk: 'niet dronken'. Antoniem: pamatta. Constructie: na > a + pa + √mad + ta. Grammatica: Vdw van na pamajjati; Neg (+Loc). Samenstelling: kammadhāraya (na + pamatta).
Zie ook appamada.
A. 'Extern'; 'naar buiten'; 'buiten' (van). Synoniem: bahiddhā. Antoniem: anto. Grammatica: Onb; Vz (+Gen).
B. 'Verder'; 'meer' (dan). Letterlijk: 'buiten'. Synoniem: uttari; paro. Antoniem: anto. Grammatica: Onb; Vz (+Abl).
A. 'Buitenste'; 'extern'. Antoniem: ajjhattika. Grammatica: Adj; van bahi.
B. 'Afgelegen'; 'ver weg'. Synoniem: parantī. Grammatica: Adj; van bahi.
C. 'Buiten'; 'extern'. Antoniem: ajjhattika. Grammatica: Ozn; van bahi.
Grammatica: bhavissati +ti. Zie bhavissati.
'Beschouwt als'; 'neemt als'; 'ziet als'. Letterlijk: 'stelt'. Synoniem: adhipajjati. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
'Dragend'; 'vasthoudend'; 'ondersteunend'. Grammatica: Adj; in Sams; van dharayati (+Acg).
A. 'Houdt vast'; 'bewaart'; 'draagt'. Constructie: dharaya + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg). Variant: dhareti.
B. 'Neemt'; 'beschouwt'; 'gelooft'; 'houdt in gedachten'. Letterlijk: 'houdt vast'. Constructie: dharaya + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg). Synoniem: adhipajjati; maññati. Variant: dhareti.
C. 'Draagt'; 'kleedt zich' (in). Letterlijk: 'houdt vast'. Constructie: dharaya + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
D. 'Gebruikt'.
A. 'Aldus'; 'dit'; 'zoals dit'; 'op dezelfde manier'; 'op dezelfde wijze'; 'precies zoals'; 'zo'. Synoniem: iti; itthaṁ; tathā. Grammatica: Onb; Bijw.B. 'Ja!'; 'dat klopt!'; 'correct!'. Grammatica: Onb; Uitr.
A. 'Diep'.
B. 'Diep water'; 'diepten'. Letterlijk: 'diep'.
C. 'Diepzinnig'; 'ondoorgrondelijk'; 'moeilijk te doorgronden' (Door middel van de tekst (palivasena)). Letterlijk: 'diep'.
D. (Van stem) 'diep'; 'rijk'; 'opkomend uit de diepte'. Letterlijk: 'diep'.
D. 'Diepe put'; 'diepe kuil'. Letterlijk: 'diep'.
'Met een diepe betekenis'; 'met een diepgaande implicatie'; 'waarvan de betekenis diepgaand is.'
A. 'Gunstig'; 'goed'; 'voordelig'. Antoniem: ahita.
B. 'Weldoener'; 'vriend'; 'goede persoon'.Antoniem: ahita.
C. 'Welzijn'; 'goed'; 'voordeel' (van); 'zegen'. Letterlijk: 'geplaatst'. Antoniem: ahita.
D. 'Neerzetten'; 'geplaatst'. Antoniem: ahita.
'Dus'; 'zoals dit'; 'dit is'; 'en zo'. Synoniem: evam. Grammatica: Onb; Bijw.
Letterlijk: 'het object dragen'. Synoniem: kammadhārayasamāsa; paṭhamātappurisa. Constructie: kamma + dharaya.Grammatica: Mnl; Sam.
'Geeft niet op'; 'laat niet los'; 'laat niet gaan' (van); 'bevrijdt niet'. Letterlijk: 'niet actief verlaten'. Antoniem: pajahati. Grammatica: Tt; van na pajahati; Neg; Trans (+Acg).
A. 'Is niet nalatig' (ten opzichte van)'; 'is niet onzorgvuldig' (met); 'verspilt niet zijn tijd' (in). Antoniem: pamajjati. Grammatica: Tt; van na pamajjati; Neg; Pww; Intrans.
B. 'Verwaarloost niet'; 'negeert niet'; 'laat niets weg'. Antoniem: pamajjati.
A. 'Toegepast'; 'gericht'; 'uitgevoerd'. Letterlijk: 'naar voren geplaatst'.
B.1 'Verzonden voor'.
B.2 'Verzonden'; 'verstuurd'.
C 'Verlaten'; 'opgegeven'. Letterlijk: 'actief verlaten'. Grammatica: Vdw van pajahati.
'Geeft op'; 'laat los'; 'laat gaan' (van); 'bevrijdt'. Letterlijk: 'actief verlaten'. Antoniem: nappajahati. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
Zie pajahati.
A. 'Is nalatig' (ten opzichte van)'; 'is onzorgvuldig' (met); 'verspilt zijn tijd' (in). Antoniem: nappamajjati. Grammatica: Tt; Pww, intrans (+loc).
B.
'Is bedwelmd'; 'is dronken'.
'Niet waakzaam' (over); niet ijverig (in); 'niet zorgvuldig' (met); 'niet aandachtig' (voor). Letterlijk: 'bedwelmd'; 'dronken'.
'Verheugd' (over); 'toegewijd' (aan); 'plezier belevend' (aan); 'tevreden' (met); 'genietend'.
'Met dezelfde wijsheid'; 'hetzelfde in begrip'.
A. 'Leidt' (tot); 'resulteert' (in); 'veroorzaakt'. Constructie: saṁ + vatta + ti. Variant: samvattanti.
B. 'Gebeurt'; 'bestaat'; 'vindt plaats'. Constructie: saṁ + vatta + ti. Variant: samvattanti.
A. 'Verzameling'; 'opeenhoping'; 'samenstelling'; 'massa'.
B. 'Wirwar'; 'web'; 'gecompliceerde massa'.
C. 'Schrijnwerk'; 'timmerwerk'.
'Toevlucht nemen'. Zie ti saranagamana.
A. 'Zeven (7)'. Grammatica: Htw; X Mv.
B. 'Wezen'; 'levend wezen'; 'schepsel'.
Deze term, net als atta, puggala, jiva, en alle andere termen die 'ego-entiteit' aanduiden, moet worden beschouwd als een louter conventionele term (vohara vacana), die geen realiteitswaarde heeft. Voor de onpersoonlijkheid van al het bestaan zie anatta; paramattha; puggala; jiva; satta; paticcasamuppada.
Synoniem: SynoniemUitgesteld. Grammatica: Mnl.
C.
'Schijnend principaal'.
D. 'Vastgekleefd'; 'vastgeplakt'; 'bevestigd' (aan).
E. 'Vervloekt'; 'gezworen'.
'De instructies van de Leraar'. Pali grammatica: satthusasana.
Zie ook sasana.
'De instructies van de Leraar'; 'de Leer van de Meester'.
Zie ook sasana.
'Zo'; 'aldus'; 'op die manier'; 'eveneens'; 'op dezelfde wijze'.
A.
'Met betrekking tot'; 'gerelateerd aan'; 'vergeleken met'; 'begrepen hebben'. Letterlijk: 'dichtbij brengen'. Synoniem: SynoniemUitgesteld. Antoniem: AntoniemUitgesteld. Grammatica: GrammaticaUitgesteld. Variant: VariantUitgesteld.
B. 'Afgeleid' (van); 'afhankelijk' (van); 'gebaseerd' (op). Letterlijk: 'dichtbij brengen'. Antoniem: AntoniemUitgesteld.
C. 'Vanwege' (hetzelfde); 'omdat' (hetzelfde); 'met betrekking tot'. Letterlijk: 'dichtbij brengen'.
D. 'In overeenstemming' (met). Letterlijk: 'dichtbij brengen'.
E. 'Vergeleken' (met); 'in vergelijking' (met). Letterlijk: 'dichtbij brengen'.
A. 'Past toe'; 'oefent uit'. Letterlijk: 'Oorzaken om dichtbij te staan'.
B. 'Bereidt voor'; 'zet op'; 'maakt gereed'. Letterlijk: 'Oorzaken om dichtbij te staan'.
C. 'Zorgt ervoor dat iemand zich ermee bezighoudt'; zorgt ervoor dat er (een dokter) komt en er behandeld kan worden'. Letterlijk: 'Oorzaken om dichtbij te staan'.
'Spreekt'.
A. 'Verbaal'; 'met spraak'. Grammatica: Adj; in Sams; van vacati.
B. 'Spraak'; 'woorden'. Synoniem: vācā.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
A. 'Woning'; 'gebouw'; 'huis'; 'hut'. Grammatica: Ozn.
B. 'Huishoudelijk leven'; 'huiselijk leven'. Grammatica: Ozn.
Grammatica: Znw Ozn Abl Ev van agāra.
'Van het huislijke leven het uitgaan naar het thuisloze leven' van een monnik. Zie pabbajja.
Constructie: agārasmā + anagāriya + pabbajito.
A. 'Niet'; 'negatief voorvoegsel voor klinkers'. Constructie: na > an. Grammatica: Prefix; Neg.
B. 'Verkeerd'; 'slecht'; 'ongeschikt'. Constructie: na > an. Grammatica: Prefix; Neg.
A. 'Thuisloosheid'; 'thuisloze staat'. Letterlijk: 'geen thuisstaat'. Constructie: na > an + agāra + iya. Grammatica: Ozn; Abstr; van na agāra; Neg. Samenstelling: kammadhāraya (na + agāriya). Antoniem: gihibhūta. Synoniem: anāgāriya; anāgāriyatā. Variant: anagāriyā; anāgāriya.
B. 'Thuisloos'; 'zonder een vaste verblijfplaats'. Constructie: ConstructieUitgesteld. Grammatica: Adj; van na agāra; Neg. Samenstelling: kammadhāraya (na + agāriya). Antoniem: agāriya.
Synoniem: anāgāriyā; anāgāriyatā. Antoniem: agāriyā. Variant: anagāriya; anāgāriya. Grammatica: Vrl; Abstr; van na agāra; Neg.
'Waakzaamheid'; 'zorgvuldig'; 'zorgvuldigheid'; 'indachtig'; 'oplettend'; 'nauwgezetheid'. Letterlijk: 'zonder bezoedelingen'. Antoniem: pamādena. Constructie: na > a + pa + √mad > mād + *a + ena / appamāda + ena. Grammatica: Onb; Bijw; Instr Ev van appamāda; Neg.
'Het verwijderen, het opgeven, het vrij zijn van het idee van een zelf'. Letterlijk: 'het uitrukken of verwijderen van het idee van een zelf'.
Elke handeling, inclusief het waarnemen, het beschouwen, het schenken van aandacht etc., dient zonder het idee van 'ik' gepaard te gaan. De Pali term hiervoor is attanuditthimuhacca. Hierdoor vinden er geen verstoringen (iñjita) meer plaats binnen de mentale associaties. Dit kan ook worden gezien als de overwinning op Mara. Zie zelfoverwinning.
Constructie: atta + nu + ditthi + muhacca.
A. 'Kracht'; 'macht'. Synoniem: SynoniemUitgesteld. Antoniem: AntoniemUitgesteld. Grammatica: Ozn.
B. 'Krachten'; 'vermogens'. Letterlijk: 'kracht'. Zie Bala — Krachten; Het hart; buddha cakkhu; indriya samatta.
Grammatica: Ozn.
C. 'Leger'; 'militaire macht'. Letterlijk: 'kracht'. Grammatica: Ozn.
D. 'Financiële mogelijkheden'; 'middelen'. Letterlijk: 'kracht'. Grammatica: Ozn.
A. 'Dwaas'; 'onwetend'; 'dom'; 'onvolwassen'. Synoniem: SynoniemUitgesteld. Antoniem: AntoniemUitgesteld. Grammatica: Adj.
Zie ook Dhp064 — De eerwaarde Udayi.
B. 'Dwaas'; 'idioot'; 'onvolwassen persoon'. Synoniem: SynoniemUitgesteld. Antoniem: AntoniemUitgesteld. Grammatica: Mnl.
C. 'Jong in jaren'.
D. 'Kind'.
A. 'Jong meisje'. Constructie: bāla + ā. Grammatica: Vrl; van bāla.
B. 'Dwaze vrouw'; 'Onvolwassen meisje'. Constructie: bāla + ā. Grammatica: Vrl; van bāla.
Grammatica: Adj Mnl Nom Ev van bāla / Znw Mnl Nom Ev van bāla.
'In de val'; 'gevangen'; 'gebonden'.
De haas is over het algemeen een schuw dier. Zijn angst zal veel sterker zijn wanneer hij gevangen zit. Zie Dhp338-343 — De jonge zeug; chattimsa sota.
Constructie: √bandh + ita. Grammatica: Vdw van bandhita. Variant: bādhita.
Grammatica: Mnl Nom Ev van bandhita.
'De gehechtheid aan meningen'. Zie ditthi en o.a. A04-010.
Constructie: diṭṭhi + ajjhosāna. Grammatica: Ozn; Sam. Samenstelling: sattamī tappurisa (diṭṭhīsu + ajjhosāna). Variant: diṭṭhiajjhosāna.
Zie ditthi jjhosana.
'De zintuiglijke verstorende toestand van de geest'. Dit duidt op een toestand van de geest. In het perspectief van mentale stabiliteit kan het volgende worden gesteld: 'De ervaringen die plezierig (itthassa) zijn verstoren (mathenti) zijn geest niet.' M.a.w.: hij heeft geen zintuiglijke geest, dus verstoren plezierige, zintuiglijke dingen hem niet. Zie Dhp081 — De eerwaarde Lakuntaka Bhaddiya — Mentaal zo stabiel als een grote rots; A08-006.
'Erkenning van de dood'; 'perceptie van het sterven'; 'concept van de dood'.
Constructie: ConstructieUitgesteld. Grammatica: Vrl; Abstr; Sam.
Zie ook maranasañña kamma.
Grammatica: Tt 3P Mv van matheti.
Zie ook kama mathenti citta.
'Karnen'; 'roert'; 'verstoort'; 'beroert'; Letterlijk: 'veroorzaakt te karnen'. Synoniem: khobheti; ghaṭṭeti; cāleti; byāthayati; loḷeti. Constructie: mathe + ti. Grammatica: Tt; Caus van mathati; Trans (+Acg).
Zie ook kama mathenti citta.
'Wijdt tot monnik'; 'doet afstand van het huiselijk leven'. Letterlijk: 'gaat uit'. Zie pabbajita.
Grammatica: Tt 3P Ev van pabbajati.
A. 'Monnik'; 'kloosterling'; 'verzaker'; 'iemand die verzaakt'. Letterlijk: 'ging uit'. Zie pabbajja.
Synoniem: bhikkhu; samana. Antoniem: agārī; sāvaka. Grammatica: Mnl; Vdw van pabbajati.
B. 'Ingewijd'; 'verzaakt'. Letterlijk: 'ging uit'. Zie pabbajja.
Grammatica: Vdw van pabbajati (+Abl).
Grammatica: Mnl Nom Ev van pabbajita.
'Hij die zo gegaan is'; 'hij die bij de waarheid is aangekomen'; 'hij die de dingen begrijpt zoals ze zijn en niet anders'. Constructie: tathā + gata / tatha + āgata. Grammatica: Mnl; Sam. Samenstelling: kammadhāraya (tathā + gata). Dit woord gebruikte de Boeddha meestal als hij naar zichzelf verwees. Zie Namen en titels voor de Boeddha.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Ongekunsteld'. Antoniem: kutta.
A. 'Natuur'; 'aard'; 'kenmerk'; 'toestand'. Grammatica: Mnl; Abstr; in Sams; van bhavati. Synoniem: SynoniemUitgesteld. Antoniem: AntoniemUitgesteld.
B. 'Natuurlijke geslacht'. Letterlijk: 'staat'. Het verwijst naar de seksuele kenmerken van het lichaam en behoort tot de groep van lichamelijkheid (zie pañca upadana kkhandha). Het is een gecommentarieerde term voor de vermogens (zie indriya 7, 8). Grammatica: Mnl; Abstr; van bhavati. Synoniem: SynoniemUitgesteld.
C. (Gram) 'onpersoonlijke stem'. Grammatica: Mnl; Abstr; van bhavati.
D. (Gram) 'substantieve essentie'.
'Paraatheid'; 'werkbaarheid'; 'fitheid'. Grammatica: Mnl Voc Ev van kammabhāva.
'Door de geest gemaakt'; 'mentaal geproduceerd'. Constructie: mano + maya.
'Kennis van de psychische kracht van het mentaal produceren van een lichaam'.
'Aspiratie van het hart'; 'besluit van de geest'; 'mentale vastberadenheid'.
Zie ook Het hart.
'Gemaakt van'; 'geconstrueerd door'; 'gebouwd van'; 'illusie'; 'verdraaiing'. Een van de bezoedelingen van de geest.
Zie ook vipallasa (verdraaiing) die illusie veroorzaakt.
Grammatica: Adj; in Sams; van miṇāti. Zie upakkilesa.
A. 'Door mij'; 'met mij'. Synoniem: me. Grammatica: Pron; 1P Instr Ev van ahaṁ.
B. 'Dan ik'. Letterlijk: 'van mij'. Grammatica: Pron; 1P Abl Ev van ahaṁ.
A. 'Waar'; 'echt'; 'werkelijk'. Synoniem: nippariyāya. Antoniem: atatha; vitatha. Constructie: tathā + a. Grammatica: Adj; van tathā. Variant: tatiya; tathiya; taccha.
B. 'Waarheid'; 'werkelijkheid'.Grammatica: Ozn; van tathā. Constructie: tathā + a. Antoniem: atatha.
'Afsnijden'; 'stoppen'; 'vernietigen'. Letterlijk: 'dichtbij snijden'. Grammatica: Adj; van upachindati.
A. 'Land'; 'eigendom'; 'grond'; 'locatie'. Letterlijk: 'grond'.
B. 'Locatie'; 'basis'; 'grond'. Letterlijk: 'grond'.
C. 'Zaak'; 'affaire'; 'geval'. Letterlijk: 'grond'.
D. 'Verhaal'; 'geval'; 'voorbeeld'; 'instantie'. Letterlijk: 'grond'.
E. 'Ondersteuning'; 'hulp'. Letterlijk: 'grond'.
F. 'Basis'; 'grond' (voor). Letterlijk: 'grond'.
G. 'Fysieke basis'; 'hartbasis'. Letterlijk: 'grond'.
H. 'Object'; 'ding'; 'substantie'. Letterlijk: 'grond'.
'Ritueel voor het wijden van land'. Constructie: vatthu + kamma.
A.1 'Ervaren'; 'geleerd'; 'ingewijd'; 'onderscheiden in begrip'. Letterlijk: 'onderscheiden'. Grammatica: Vdw van vyañjayati. Variant: byatta; vyatta.
B.1 'Verdeeld'; 'gescheiden'; 'disharmonie'. Letterlijk: 'losgemaakt'. Synoniem: paṭivibhatta; viyojita. Grammatica: Vdw van viyuñjati. Variant: viyutta.
Er is een mooi vers in de Therigata: Thig13-001 — Ambapali.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
Zie khamati.
Zie khamati.
Zie khamati.
A. 'Einde'; 'limiet'; 'einde'; 'conclusie' (van). Synoniem: pariyanta. Grammatica: Mnl (+Gen).
B. 'Einde'; 'zijkant'; 'uiterste'. Grammatica: Mnl.
C. 'Eindigend als'; 'eindigend in'; 'resulterend in'. Synoniem: pariyanta. Antoniem: ananta. Grammatica: Adj; in Samps.
D. 'Darmen'; 'ingewanden'. Letterlijk: 'einde'. Grammatica: Ozn.
E. 'Binnenin' (van); 'binnenin'. Letterlijk: 'einde'. Synoniem: antara. Antoniem: ananta. Grammatica: Adj; Vz; in Sams (+Gen).
F. 'Doel'. Letterlijk: 'einde'.
G. 'Het slechtste'; 'het laagste' (van). Letterlijk: 'einde'. Synoniem: pariyanta. Antoniem: ananta. Grammatica: GraMnl (+Gen).
H. 'Uiteindelijk'; 'eindigend met'; 'klaar met'. Letterlijk: 'einde'. Grammatica: Adj; in Sams.
I. (Gram) 'Einde'; 'laatste letter'; 'laatste lettergreep'; 'laatste klinker' (van). Grammatica: Mnl (+Gen).
A. 'Geluk'; 'Fortuin'. Grammatica: Ozn.
B. 'Perineum'; 'vulva'. Letterlijk: 'verdelen'. Grammatica: Ozn.
C. 'Vrouwelijk orgaan'. Grammatica: Ozn.
'Geredetwist'; 'gewedijver'; 'geruzie' (met). Synoniem: vadati; vādayati; vivadati. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
'Geest'; 'mentaal vermogen; 'intellect'. Grammatica: Mnl; mano groep; van maññati.
'Gedachte'; 'conceptie'; 'verbeelding'. Synoniem: saṅkappa. Grammatica: Mnl; van maññati.
A. 'Denkt'; 'verbeeldt'; 'bedenkt'; 'veronderstelt'; 'stelt voor'. Synoniem: āsaṅkati; vicinteti; saṅkappeti. Constructie: mañña + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
B. 'Weet'; 'is overtuigd'; 'is zeker'. Constructie: mañña + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
C. 'Beschouwt (als); 'neemt als'; 'ziet als'; 'acht als'. Synoniem: adhipajjatidahati; dahāti; dhārayatisamanupassati. Constructie: mañña + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
Zie nirujjhati.
Zie khamati.
A. 'Drie' (3). Grammatica: Htw; Mnl Vrl & Ozn Mv.
B. (Einde van directe spraak). Grammatica: Onb; in Sams; Afk van iti.
C. (Gram) verbale uitgang van de tegenwoordige tijd 3e persoon enkelvoud. Grammatica: Ve; Mnl.
Zie khamati.
A. 'Water' Grammatica: Ozn.
B. 'Levend in water'; 'gerelateerd aan water'. Synoniem: SynoniemUitgesteld. Grammatica: Adj. Variant: udakacara.
C. 'Sap'; 'drankje'. Grammatica: Ozn.
(Iemand) 'die zich in het water beweegt of leeft'; 'waterdier'.
'Gek'; 'krankzinnig'; 'gestoord'; 'waanzinnig'. Letterlijk: 'dronken'. Grammatica: Vdw van ummajjati.
Zie upapajjati.
A.1 'Oh!'; 'oh nee!'; 'oh jee!'; 'wauw!'. Synoniem: abhummeahovatā. Grammatica: Onb; Uitr.
A.2 'Zeker'; 'vast en zeker'; 'inderdaad'; 'helaas'. Synoniem: addhā; apiekantena; kāmaṁkhu; kho; nissaṁsayaṁ; nissaṁsayena; nuna; nūnasudaṁ; have. Grammatica: Onb; Nad.
B.1 'Religieuze plicht'; 'spirituele praktijk'; 'rituele naleving'; 'gelofte'. Antoniem: abbata. Grammatica: Ozn.
B.2 'Een religieuze praktijk ondernemen'; 'een spirituele praktijk hebben'; 'een rituele naleving uitvoeren'. Antoniem: abbata. Grammatica: Adj.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
(Van tijd) 'niet lang'; 'spoedig'; 'recent'. Synoniem: ittara. Antoniem: cira. Constructie: na > a + cira. Grammatica: Adj; van na cira; Neg. Samenstelling: SamenstellingUitgesteld. Variant: nacira.
'In korte tijd;'; 'spoedig'; 'binnenkort'. Antoniem: ciram. Constructie: ConstructieUitgesteld. Grammatica: Onb; Bijw; Acg Ev van na cira; Neg.Samenstelling: SamenstellingUitgesteld.
(Van tijd) 'lang'. Antoniem: acira; nacira. Grammatica: Adj; in Sams.
'Voor een lange tijd'. Synoniem: SynoniemUitgesteld. Antoniem: aciram; naciram. Constructie: ConstructieUitgesteld. Grammatica: Onb; Bijw; Acg Ev van cira.
'Lang' (in ruimte of tijd); 'hoog'; 'diep'. Antoniem: rassa; rassaka. Grammatica: Adj.
A. 'Laag'; 'inferieur'; 'gebrekkig'.Letterlijk: 'afgenomen'. Synoniem: nīceyya; oma. Antoniem: ahīna.
V.w.b. fenomenen staat in Dhs: hina dhamma, majjhima dhamma, panita dhamma (lage verschijnselen, middelmatige verschijnselen, voortreffelijke verschijnselen).
Zie ook panita.
B. 'Verslagen'; 'weerlegd'. Letterlijk: 'afgenomen'. Synoniem: apāhata. Antoniem: ahīna.
C. 'Weggevallen'; 'verloren'; 'afgedwaald'. Letterlijk: 'afgenomen'. Synoniem: papatita. Antoniem: ahīna.
D. 'Iets minderwaardigs'; 'iets ergers'. Letterlijk: 'afgenomen'.
E. 'Lekenleven'; 'seculiere wereld'. Letterlijk: 'afgenomen'.
F. 'Verminderd'; 'afgenomen'; 'weggekwijnd'. Letterlijk: 'afgenomen'.
G. 'Verstoken' (van); 'tekortschietend' (in); 'ontbrekend' (in). Letterlijk: 'afgenomen'. Synoniem: nihīna; parihīna. Antoniem: ahīna.
Zie hina.
A. 'Korte tijd'; 'weinig tijd'. Letterlijk: 'snel gaan'. Antoniem: digha. Grammatica: Ozn.
B. 'Voorbijgaand'; 'vluchtig'; 'kort levend'; 'kortstondig'. Letterlijk: 'snel gaan'. Grammatica: Adj.
C. 'Recent'; 'binnenkort'. Letterlijk: 'snel gaan'. Synoniem: acira; nacira. Grammatica: Adj.
D. 'Kort'; 'heel klein of weinig'. Letterlijk: 'snel gaan'. Grammatica: Adj.
E. 'Laag'; 'inferieur'; 'arm'; 'veracht'. Grammatica: Adj.
(Van tijd) 'niet lang'; 'spoedig'; 'recent'. Synoniem: ittara. Antoniem: cira. Constructie: na + cira. Grammatica: Adj; van na cira; Neg. Samenstelling: SamenstellingUitgesteld. Variant: acira.
(Van tijd) 'niet lang'; 'spoedig'; 'in korte tijd'. Synoniem: SynoniemUitgesteld. Antoniem: ciram. Constructie: na + cira + am / nacira + am. Grammatica: Onb; Bijw; Acg Ev van na cira; Neg. Samenstelling: SamenstellingUitgesteld.
Zie panita.
'Gesneden'; 'afgesneden'; 'vernietigd'. Letterlijk: 'samen gesneden'. Constructie: ConstructieUitgesteld. Grammatica: Aor van sañchindati; Trans +(Acg).
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Doorkappen'. Grammatica: Ww Tt 2P Mv van chindati / Ww Gw 2P Mv van chindati / Ww Reflx Aor 3P Ev van chindi.
A. 'Afsnijdt'; 'verbreekt'. Synoniem: ucchindati; upacchindati. Constructie: chinda + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
B. 'In stukken snijden'; 'in delen verdelen'. Constructie: chinda + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
C. (Een boom) 'omhakken'; (iets) 'vellen'; (iets) 'afhakken'. Constructie: chinda + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg & +Abl).
D. 'Snijdt dwars door'; 'kijken en vooruit bewegen tegen of door (iets)'; 'doorwaadbare plaatsen'. Constructie: chinda + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
E. 'Inbreken'; 'inbraken'. Constructie: chinda + ti. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
A. 'In stukken verdelen'; 'afsnijden'; 'scheiden'. Synoniem: sañchindi. Constructie: chinda + i. Grammatica: Aor van chindati; Trans (+Acg).
B. 'Vernietigd'.
C. (Een boom) 'omgehakt'; 'geveld'; 'afgehakt'. Grammatica: Aor van chindati; Trans (+Acg). Constructie: chinda + i.
A. 'Baarmoeder'. Synoniem: gabbhara. Grammatica: Mnl.
B. 'Embryo'. Grammatica: Mnl.
C. 'Kamer'; 'binnenruimte'; 'binnenkamer'. Letterlijk: 'baarmoeder'. Synoniem: ovaraka. Grammatica: Mnl.
D. 'Nakomelingen'; 'generatie'; 'kieming' (het kiemen). Letterlijk: 'baarmoeder'.
E. 'Bevattend'; 'gevuld met'. Letterlijk: 'baarmoeder'. Grammatica: Adj; in Sams.
Zie gabbha.
Manifestatie omvat meerdere contexten. Maar vanuit boeddhistisch perspectief bedoelen we met manifestatie in het bijzonder 'de weerspiegeling van de geest', 'het karakter van de geest' of 'het resultaat van de geest'. Zie o.a. Upapatti bhava — Het wedergeboorteproces in alle eenvoud.
Zie gabbha.
Zie chindi.
'Geneest'; 'heelt'. Synoniem: viruhati. Constructie: ConstructieUitgesteld. Grammatica: Tt; Trans (+Acg).
Zie chindi.
Zie chindi.
A. 'Geneest'; 'heelt'; 'groeit over'. Synoniem: tikicchati. Constructie: ConstructieUitgesteld. Grammatica: Tt; Intrans. Samenstelling: SamenstellingUitgesteld.
B. 'Groeit'; 'ontwikkelt'; 'ontspruit'. Grammatica: Tt; Intrans.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Steeds volgende'; 'opeenvolgende'.
'Het eigen welzijn'; 'het eigen voordeel'; 'het goede voor zichzelf'. Antoniem: parahita. Grammatica: Mnl; Sam.
'Wegnemen'; 'wegdragen'; 'stelen'. Letterlijk: 'naar beneden brengen'. Grammatica: Mnl; Act; van avaharati.
'Met de intentie om te stelen'; 'met de bedoeling om te nemen'. Grammatica: Adj; Sam.
'Wegnemen'; 'wegdragen'; 'stelen'. Letterlijk: 'naar beneden brengen'. Grammatica: Pr; Trans (+Acc).
'Geest'; 'gedachte'; 'intentie'. Synoniem: vikappa. Constructie: ConstructieUitgesteld. Grammatica: Mnl; mano groep; van ceteti.
'Denkt' (over). Constructie: cete + ti. Grammatica: Tt; Intrans (+Dat).
A.1 'Wie?'; 'wat?'; 'welke?'.
A.2 'Waar?'.
B.1 'Het eerste item in een numerieke lijst'. Letterlijk: 'de letter k'. Grammatica: Onb.
C.1 'Water'. Grammatica: Ozn.
'Lopen'; 'bewegen'.
A.1 'Lichaam'; 'fysiek lichaam'; 'fysiek proces'. Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Mnl; van cinati.
A.2 'Menigte'; 'gezelschap'; 'verzameling'; 'veelheid'; 'massa'. Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Mnl; van cinati.
A.3 'Proces'; 'verzameling'. Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Mnl; van cinati.
A.4 'Categorie' (van); 'klasse' (van); 'groep' (van). Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Mnl; Sams; van cinati (+Gen).
Zie ook ayatana B.
A.5 'Proces'; 'fysiek bestaan'; 'materieel bestaan'. Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Mnl; van cinati.
A.6 'Groep wezens'; 'klasse van wezens'; 'bestaanstoestand'. Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Mnl; van cinati.
A.7 'Massa'; 'hoop'; 'massa'; 'lichaam'. Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Mnl; van cinati. Synoniem: puñja.
A.8 'Met een lichaam'; 'met (een bepaald soort) lichaam'; 'belichaamd'. Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Mnl; van cinati.
A.9 'Belichaming'; 'levende manifestatie'. Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Mnl; van cinati.
B.1 'Waarmee; waardoor'. Letterlijk: 'accumulatie'. Grammatica: Pron; Vrl; Instr; Ev; van ka.
A. 'Lichamelijk'; 'fysiek'; 'gerelateerd aan het lichaam'. Grammatica: Adj; van kaya.
B. 'Behorend tot een lichaam'; 'deel van een groep'; 'een van de gastheer (van)'. Grammatica: Adj; in Sams; van kaya.
'Uitgeput'; 'versleten'; 'langzaam vernietigd'. Letterlijk: 'het wegslijten verkregen'. Grammatica: Ovt; Sam Ww.
Zie ook khaya.
'Heilzame en onheilzame wilshandeling'; 'kundige en onkundige actie'.
A. 'Gedrag'; 'stijl'; 'houding'; 'manier om je ik vast te houden'. Letterlijk: 'gemaakt'. Grammatica: Ozn; Vdw van karoti.
B. 'Creatie'; 'vorming'; 'handeling' (van). Letterlijk: 'gemaakt'. Grammatica: Ozn; Vdw van karoti (+Gen).
'Handeling van doen'; 'uitvoering'; 'samenstelling'; 'creatie'. Grammatica: Vrl; Abstr; in Sams; van karoti.
A. 'Ander'; 'een andere' (persoon). Synoniem: itara. Grammatica: Pron.
B. 'Volgende' (wereld); 'volgend' (leven); 'daarna'. Grammatica: Adj.
C. 'Buitenlands'; 'vreemd'; 'niet zichzelf'. Grammatica: Adj.
D. 'Verdiept in'; 'gegeven aan'; 'strevend naar'. Grammatica: Adj; in Sams.
E. 'Hoger' (dan); 'groter' (dan); 'meer' (dan). Synoniem: atirekatara. Grammatica: Adj (+Abl).
F. (Gram) 'Volgende'; 'volgend' (op); 'laatste'; 'na'. Antoniem: pubba. Grammatica: Adj (+Abl).
G. (Gram) 'Volgende letter'; 'volgende klinker'. Antoniem: pubba. Grammatica: Adj (+Abl).
'Het welzijn van anderen'; 'het voordeel van anderen'; 'het goede van anderen'. Antoniem: attahita. Grammatica: Mnl; Sam.
A. 'Hoogste'; 'meest extreme'; 'allerbeste'; 'ultieme'; 'superieur'; 'sublieme'. Letterlijk: 'het verst'. Synoniem: agga; accanta; anuttara; antima; uttama; ussa; jettha; panita; visesi; seyyo. Grammatica: Adj; Superl van para.
Zie ook paramattha.
B. 'Allerergst'; 'verschrikkelijkst'. Grammatica: Adj; Superl van para.
'Die dezelfde is in geluk en verdriet'; 'standvastig'. Grammatica: Adj; Sam.
Zie ook samana sukha dukkha mitta.
A. 'Ligt'; 'ligt rond'. Letterlijk: 'slaapt'. Grammatica: Tt; Intrans.
B. 'Slaapt'. Grammatica: Tt; Intrans. Synoniem: niddayati; nipajjati; supati.
C. 'Slaapt'. Letterlijk: 'slaapt'. Grammatica: Tt; Intrans. Synoniem: titthati; pativasativiharati.
Varianten: sesi.
'Voelbaar'; 'ervaarbaar'; 'tastbaar'.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Redetwisten' (met); 'wedijveren' (met); 'ruzie maken' (met). Grammatica: Inf van bhaṇḍati; Intrans (+Instr).
'Dankbaar'; 'erkentelijk'. Letterlijk: 'weten wat er gedaan wordt'. Synoniem: katavedi. Antoniem: akataññū. Grammatica: Adj; Comp.
'Dankbaarheid'; 'dankbetuiging'; 'erkentelijkheid'; 'waardering'. Letterlijk: 'de staat van weten wat er gedaan wordt'. Synoniem: katavedita. Antoniem: akataññutā. Grammatica: Vrl; Abstr; Sam; van kataññu.
'Dankbaar'; 'erkentelijk'. Letterlijk: 'weten wat er gedaan wordt'. Synoniem: kataññu. Antoniem: akatavedī. Grammatica: Adj; Sam.
'Dankbaarheid'; 'dankbetuiging'; 'erkentelijkheid'; 'waardering'. Letterlijk: 'de staat van weten wat er gedaan wordt'. Synoniem: kataññuta. Antoniem: akatavedita. Grammatica: Vrl; Abstr; Sam; van katavedi.
'Argumenteren'; 'discussiëren'; 'debatteren' (met iemand over iets). Grammatica: Inf van paṭimanteti; Intrans (+Inst; +Loc).
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Verstandig'; 'niet gek'; 'niet gestoord'. Antoniem: 'ummattaka'; 'khittacitta'.
A. 'Gezegde'; 'toespraak'; 'verklaring'; 'uiting'; 'gesprek'; 'woorden'. Letterlijk: 'wat er gezegd is'. Grammatica: Ozn; Vdw van bhāsati.
B. 'Gezegd' (door); 'gesproken' (door); 'gereciteerd' (door). Grammatica: Vdw van bhāsati (+Instr).
C. 'Sprekend'; 'pratend'; 'zeggend'. Letterlijk: 'gesproken'. Grammatica: Ozn; Vdw van bhāsati.
D. 'Woord'. Grammatica: Ozn; van bhāsati.
'Spreker'; 'die praat (over)'. Grammatica: Mnl (+Acg).
'Geestelijke stoornis'; 'krankzinnigheid'; 'waanzin'. Letterlijk: 'de geest in de war brengen'. Synoniem: ummada.
Zie ook ummattaka.
'Mentaal onevenwichtig'; 'gestoord'; 'losgeslagen'; 'gek'. Letterlijk: 'verwarde geest'. Synoniem: ummattaka. Antoniem: anummattaka. Variant: ukkhittacitta.
Zie khittacitta.
'Waanzin'; 'krankzinnigheid'. Synoniem: ummattaka; cittakkhepa.
A. 'Gek'; 'gestoorde'; 'dwaas'.
B. 'Waanzin'; 'krankzinnigheid'. Synoniem: ummada; cittakkhepa.
C. 'Gek'; 'waanzinnig'; 'gestoord'. Synoniem: vimana. Antoniem: anummattaka.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Behagen scheppen in ijver'; 'toegewijd aan gewetensvolheid'; 'genoegen scheppen in waakzaamheid'. Letterlijk: 'behagen scheppen in de afwezigheid van onoplettendheid'. Grammatica: Adj.
Zie ook appamada; Dhp031 — De monnik die alles verteerde.
Zie appamadarata.
'De kennis van een leer'; 'elke andere mentale toestand'.
Deze term houdt in dat de kennis van de verschillende leerstellingen elk een andere mentale staat/toestand vertegenwoordigt. Daarom kunnen meerdere leerstellingen nooit als de beste worden beschouwd. Er is er maar één de beste. Zie Snp4-13.907.
'Smaak van vreugde in de Dhamma'; 'sap van vreugde in het onderricht'. Grammatica: Mnl; Sam.
'Vanwege de vijf deuren'. Zie pañca dvaravajjana.
A. (Van voedsel) 'prima'; 'heerlijk'; 'uitstekend'. Letterlijk: 'naar voren gebracht'.
B. (Fenomenen) 'fijn'; 'verfijnd'; 'uitstekend'; 'superieur'; 'subliem'. Letterlijk: 'naar voren gebracht'.
V.w.b. fenomenen staat in Dhs:
Hina dhamma, majjhima dhamma, panita dhamma.
Lage verschijnselen, middelmatige verschijnselen, voortreffelijke verschijnselen.
Zie ook hina.
A. 'Alle'; 'iedereen'. Letterlijk: 'samen met uiteinden'. Grammatica: Adj.
B. 'Omringend'; 'naburig'. Letterlijk: 'samen met uiteinden'. Grammatica: Adj.
Een naam/titel die aan de Boeddha werd toegekend. Zie namen voor de Boeddha.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Het kleven aan worden', d.w.z. aan het bestaan. Zie bhava en o.a. A04-010.
A. 'Koningin'. Grammatica: Vrl; van deva.
B. 'Hemelwezen'. Grammatica: Vrl; van deva.
'Het kleven aan zintuiglijke genoegens'. Zie kama en o.a. A04-010.
'Vervulling'; 'perfectie'; 'transcendentale deugd'; 'ultieme staat'. Letterlijk: 'het verst'. Synoniem: paramita. Grammatica: Vrl. Zie paramita.
'Tien perfectheden' (van de Boeddha), zie paramita.
'Perfectie' (van); 'ultieme staat' (van). Letterlijk: 'het verst'. Synoniem: parami. Grammatica: Vrl (+Gen). Zie Dasa paramita — De tien perfectheden.
A. 'Kwelling' (van); 'ongemak' (van); 'nood' (in). Letterlijk: 'angst'. Synoniem: badha. Antoniem: aparilaha.
B. 'Koorts' (voor); 'vurige hartstocht' (voor); 'sterk verlangen' (voor).
C. 'Vochtigheid'; 'zweten'. Letterlijk: 'overal branden'.
Zie sneha.
A. 'Vocht'; 'vloeistof'; 'nattigheid'.
B. 'Verlangen'; 'liefde' (voor); 'genegenheid'. Variant: sineha.
C. 'Olie', 'vet'; 'zalf'.
'Wiens voertuig is inzicht'.
Dit is de eerste groep waarbij ik bij sommige de nieuwe vorm voor componenten heb toegepast. Alleen de term dhammā is hier al met de Pali tekens weergegeven. Dit is vanwege een interne reden.
De content van een term kan bij een volgende batch zijn gewijzigd. In het woordenboek zelf wordt altijd de recente content weergegeven.
'Gericht naar'; 'met de bedoeling van'; 'gefocust op'; 'met de intentie om'. Synoniem: manasa.
Een affix is een klein, betekenisdragend deeltje dat toegevoegd kan worden aan een woord, maar op zichzelf geen betekenis draagt. Het toevoegen van affixen kan een woord laten veranderen van woordsoort.
'Vaak'; 'veel'; 'groot'.
A. 'Overvloedig'; 'vol van'. Letterlijk: 'veel'.
B. 'Algemeen'; 'gebruikelijk'; 'frequent'. Letterlijk: 'veel'.
'Gezegend'; 'Verheven'; 'Gelukkig'. Grammatica: Mnl; Ev Nom van bhagavant.
Het is een van de kenmerken van de Boeddha. Zie aveccappasada.
Zie ook namen voor de Boeddha.
'Verhevene'; 'Gezegende'; 'Fortuinlijke'; 'Gunstige'. Epitheton van de Boeddha. Letterlijk: 'iemand met een goede fortuinlijke kwaliteit'.
Zie ook bhagava.
'Door de Boeddha'; 'met de Boeddha'.
Zie ook bhagava.
A.1 'Spreekt' (over); 'praat' (over); 'zegt'.
A.2 'Spreekt' (voor); 'praat' (namens); 'spreekt' (met).
A.3 (Van vers) 'reciteert'; 'uitspreekt'. Letterlijk: 'spreekt'.
B.1 'Schijnt'; 'straalt'.
B.2 'Verhelderen'; (het doen) 'oplichten'.
Mannelijk voor 'meester'; 'heer'; 'gerespecteerde man'. Letterlijk: 'aanwezig zijn'.
Zie bhavati.
A. 'Is'; 'wordt'; 'plaatsvinden'; 'gebeuren'; 'overkomen'; 'voorvallen'. Synoniem: bhoti; hoti. Antoniem: vibhavati.
B. 'Bestaat' (voor). Synoniem: hoti. Antoniem: vibhavati.
Over het algemeen prevaleert de betekenis 'bestaan', 'worden', maar er zijn vele nuances mogelijk, afhankelijk van de context en de combinaties. Het gaat te ver om alle nuances op te sommen.
A. 'Zou kunnen zijn'; 'zou moeten zijn'. Letterlijk: 'zal zijn'.
B. 'Het behoort' (tot). Letterlijk: 'het zal zijn'.
C. 'Zal gebeuren'; 'zal plaatsvinden'. Letterlijk: 'het zal zijn'.
Varianten bhavissati: bhavissatiti; hoti
A. 'Mevrouw'; 'lieve'. Grammatica: Vrl van bhavant.
B. 'Is'; 'wordt'. Synoniem: bhavati; hoti. Grammatica: Tt; Intrans.
Varianten bhoti: hoti
A. 'Verstotene'; 'lage kaste'. De Candala's zijn de allerlaagsten binnen het kastenstelsel.
B. 'Truc'; 'amusement'; 'vermaak'.
C. (Algemeen) 'een spel met ijzeren ballen'; (of) het spel 'hennep wassen'.
Zie cavati.
A. 'Beweegt'; 'verschuift'; 'valt weg' (van).
B. 'Overlijdt'; 'sterft'. Synoniem: kalamkaroti. Antoniem: upapajjati.
Varianten cavati: cavanti
Zie dhamma.
Het epitheton is een lovend attribuut of erenaam dat wordt gebruikt om een kenmerk of eigenschap van iets of iemand te beschrijven.
A. 'Is'; 'wordt'. Synoniem: bhavati; bhoti. Grammatica: Tt; Intrans (+Nom).
B. 'Bestaat' (voor). Synoniem: bhavati; titthati. Grammatica: Tt; Intrans (+Dat).
C. 'Blijft'; 'blijft over'; 'gaat door te bestaan'. Synoniem: acchati; āvasati; tiṭṭhati; viharati. Grammatica: Tt; Intrans.
Varianten hoti: hotu
A. 'Moge het zijn!' (voor).
B. 'Laat het zo zijn!'; 'hoe het ook zij!'
Varianten hotu: hoti
'Overlijdt'; 'sterft'. Synoniem: cavati.
A. 'Doet'; 'handelt'; 'verricht'. Synoniem: abhisankharoti; acarati; carati; pakubbati; samacarati.
B. 'Maakt'.
C. 'Bouwt'; 'construeert'.
A. 'Verdraagt'; 'tolereert'; 'ondersteund'; 'weerstaat'. Letterlijk: 'verdraagt'. Synoniem: adhivasayati; adhivaseti; abhisambhavati; titikkhati; sahati. Antoniem: nakkhamati.
B. 'Lijkt goed' (voor); 'is acceptabel' (voor); 'is geschikt' (voor); 'is aangenaam' (voor). Letterlijk: 'verdraagt'. Synoniem: upapajjati. Antoniem: nakkhamati.
C. 'Neemt niet kwalijk'; 'aanvaardt de verontschuldiging' (van); 'vergeeft'. Letterlijk: 'verdraagt'. Synoniem: khameti. Antoniem: nakkhamati.
'Neemt niet kwalijk'; 'aanvaardt de verontschuldiging'; 'vergeeft'. Letterlijk: 'oorzaken om te verdragen'. Synoniem: khamati.
A. 'Met de intentie van'; 'van plan zijn'; 'gericht op'; 'neigend naar'. Letterlijk: 'met zulk een geest'. Synoniem: abhimana.
B. 'Bedenken'; 'in gedachten hebben'. Letterlijk: 'met zulk een geest'.
Omdat dit woord in eerste instantie 'intentie' betekent, kan het in een ruimer perspectief worden gezien. Zo behelzen bijvoorbeeld kwade gedachten een verkeerde intentie en vriendelijke gedachten een goede intentie. Het woord duidt op wat er in de geest omgaat, om de verscheidene staten van de geest.
Zie ook manasa papan; cetana.
'Is niet acceptabel' (voor); is niet geschikt' (voor). Antoniem: khamati.
A. 'Herrijst'; 'verschijnt opnieuw'; 'groeit opnieuw'; 'wordt herboren'. Letterlijk: 'opbrengsten uit'. Synoniem: upapajjati.
B. 'Wordt geboren'; 'ontstaat'; 'verschijnt'. Letterlijk: 'opbrengsten uit'. Synoniem: upapajjatijāyatī; pabhavati; vuppajjati; sañjāyati; samudayati; samudeti.
A. 'Geboorte'; 'worden'; 'productie'. Letterlijk: 'opbrengsten uit'. Synoniem: abhinibbatti. Grammatica: Vrl; Abstr; van nibbattati.
B. 'Verrezen'; 'kwam in het bestaan'; 'werd geboren'. Letterlijk: 'opbrengsten uit'. Synoniem: uppajji. Grammatica: Aor van nibbattati; Intrans.
'Doordringend begrip'; 'doordringend inzicht'. Letterlijk: 'doordringing'. Grammatica: Mnl; van nibbijjhati.
'Doordringt'; 'doorboort'; 'breekt door'.
'Lost op'; 'eindigt'; 'stopt'; 'houdt op'; 'verdwijnt'. Synoniem: vibhoti. Antoniem: uppajjati; vuppajjati.
Varianten nirujjhati: nirujjhanti — PTS.
'Ontstaat niet'; 'verschijnt niet'. Letterlijk: 'gaat niet omhoog'. Antoniem: uppajjati.
A. 'Wordt herboren' (in); 'herrijst' (in). Letterlijk: 'gaat naar'. Synoniem: nibbattati. Antoniem: cavati.
B. 'Verschijnt'; 'ontstaat'. Letterlijk: 'gaat naar'. Synoniem: upapajjatinibbattati, nibbattati; pabhavati; vuppajjati; sañjayati; samudayati; samudeti. Antoniem: cavati.
C. 'Is geschikt'; 'is aanvaardbaar'; 'is toelaatbaar'. Letterlijk: 'gaat naar'. Synoniem: khamati.
Varianten upapajjati: uppajjati; uppajajati
Zie uppajjati.
A. 'Ontstaat'; 'herrijst'; 'tevoorschijn komen'; 'gebeurt'; 'vindt plaats' (voor of in). Letterlijk: 'gaat omhoog'. Synoniem: upapajjati; nibbattati; pabhavati; vuppajjati; sañjayati; samudayati; samudeti. Antoniem: nirujjhati; nuppajjati; pahiyati.
B. 'Wordt herboren' (in); 'herrijst' (in); 'in het bestaan komen'. Letterlijk: 'gaat omhoog'. Synoniem: upapajjati; nibbattati. Antoniem: nirujjhati; nuppajjati.
C. 'Wordt beschikbaar' (voor); 'komt ten goede' (aan); 'duikt op' (voor). Letterlijk: 'gaat omhoog'. Antoniem: nuppajjati.
D. 'Is houdbaar' (als stelling).
Varianten uppajjati: uppajjanti; upapajjati; uppajjatiti; uppajjati'ti
Zie nibbatti.
Zie Componenten en beleid bij het woordenboek.
'Houdt op te bestaan'; 'wordt vernietigd'. Antoniem: bhavati. Grammatica: Tt; Neg; Intrans.
'Houdt op'; 'verdwijnt'; 'verwelkt'; 'houdt op te bestaan'. Synoniem: antaradhāyati; nirujjhati. Variant: vibhavati. Grammatica: Tt; Intrans.
'Verschijnt'; 'ontstaat'; 'wordt geboren'. Letterlijk: 'gaat omhoog'. Synoniem: upapajjatijāyatī; nibbattati; pabhavati; sañjāyati; samudayati; samudeti. Antoniem: nirujjhati. Grammatica: Tt; Intrans.