Componenten en beleid bij het woordenboek

Uitleg over componenten en een globaal beleid van de werkwijze bij het boeddhistisch woordenboek van Sleutel tot Inzicht.

Inhoudsopgave

Componenten

Letterlijk

Synoniem

Equivalent

Antoniem

Lemma

Grammatica

Constructie

Samenstelling

Variant

Varianten

Beleid

Meerdere betekenissen

Verwijzingen naar gerelateerde informatie

Componenten

Componenten in het Boeddhistisch Woordenboek zijn optionele onderdelen die worden gebruikt om de betekenis van termen zo goed mogelijk in kaart te brengen.

In juli 2025 is begonnen om een nieuwe structuur bij de termen toe te passen. Omdat het erg veel werk is vergt dit veel tijd en daarom is deze structuur nog niet overal toegepast. Het streven is om dit z.s.m. te doen. Daarbij moet gezegd worden dat de nieuwe structuur niet bij elke term nodig is. Ik zal incidenteel bekijken bij welke termen de nieuwe structuur echt belangrijk is. Nieuwe termen zullen (waarschijnlijk) meteen in de nieuwe structuur worden opgebouwd. Componenten zijn optioneel omdat ze niet altijd bij elke term van toepassing zijn.

Voorbeeld van de opmaak van de componenten in de nieuwe structuur: Letterlijk: 'bla bla'. Synoniem: bla bla. etc.

De nieuwe structuur gaat uiteindelijk de volgende componenten bevatten:

Letterlijk

De letterlijke betekenis.

Synoniem

Een synoniem is een woord dat ongeveer dezelfde betekenis heeft dan een ander woord. De letterlijke betekenis van twee synoniemen kan daarom verschillend zijn.

Equivalent

Een equivalent is een woord van exact dezelfde betekenis.

Antoniem

Twee woorden zijn elkaars antoniem als ze een tegengestelde betekenis hebben. Bijvoorbeeld leven en dood, klein en groot, mooi en lelijk.

Lemma

Vaak wordt hiervoor het woord Pali gebruikt, d.w.z. zoals het woord in de oorspronkelijke Pali teksten voorkomt. Maar de term 'Lemma' geeft een meer adequate betekenis.

Een lemma is de basisvorm van een woord, waarvan andere grammaticale vormen worden afgeleid, zoals 'drinken' voor 'dronk' en 'gedronken'. Het is ook de ingang in een woordenboek of encyclopedie, waar je een begrip kunt opzoeken. Lemma's ordenen kennis rond specifieke woorden die als sleutelbegrip gelden voor een bepaald vakgebied. In ons geval voor de Pali termen.

Deze component kan tijdelijk zijn uitgesteld. Zie ook de mededeling bij Constructie.

Grammatica

Een grammaticale toelichting die op meerdere aspecten van toepassing kan zijn. Hierin worden afkortingen gebruikt die je kan terugvinden op de pagina Afkortingen bij het woordenboek.

Constructie

Mededeling

De component Constructie (en sommige andere) worden niet altijd toegepast. Ten eerste omdat het niet altijd nodig is. Mocht het wel zinvol zijn, dan kan de component ook zijn uitgesteld vanwege de volgende redenen:

1. Bij de planning inzake de implementatie van de Pali tekens (zie de planning) moet met veel dingen rekening gehouden worden. Zo kunnen er (zonder de Pali tekens) dubbele termen met een verschillende betekenis ontstaan. Het plan is dan ook om de Pali tekens in batches door te voeren, met een uitzondering daargelaten.

2. Hoe gedetailleerder de Pali termen in het woordenboek zijn toegelicht, hoe beter. Maar die gedetailleerdheid kost heel veel tijd. De prioriteit ligt bij de implementatie van de Pali tekens waar heel veel factoren bij komen kijken. In sommige gevallen zal ik termen voorzien van extra componenten, maar dit is geen standaardgegeven. Na de implementatie van de Pali termen ga ik de termen met componenten uitbreiden.

Dit is een voorlopig beleid. Wijzigingen voorbehouden.

In het oorspronkelijke Pali worden vaak woorden samengevoegd. Soms zijn het twee eenvoudige termen die makkelijk te herleiden zijn. Maar heel vaak zijn het meerdere termen. Wat het ontleden ingewikkelder maakt, is dat letters weggelaten en/of vervangen worden. Voor beginners is er dan haast niet meer uit te komen.

Om het leesbaarder te maken worden dergelijke constructies ontleed in delen. Dit het 'sandhi'. De sandhi-regels zijn geen absolute regels, maar slechts mogelijkheden voor morphing (in dit geval betekent dit, afhankelijk van de context, het geleidelijk overvloeien van het ene woord naar het andere woord). Deze regels zijn complex en moeilijk te begrijpen voor een beginner. Maar dankzij de component Constructie, i.c.m. andere componenten, wordt dit sterk vereenvoudigd.

De component Constructie geeft de woorden en delen weer waaruit het woord is opgebouwd. Dit is belangrijk want vaak worden woorden die bijvoorbeeld eindigen en beginnen met een a samengevoegd en dan valt vaak één a af, of er komt een ā voor in de plaats. Zo zijn er meer delen die wijzigen bij het ontleden en samenvoegen van woorden. De component Constructie verduidelijkt dan het woord.

Voorbeeld:

In het volgende voorbeeld zijn (nog) geen links gemaakt omdat het volledig implementeren van de Pali tekens nog niet is afgerond.

Het woord voor de vijf groepen van hechten is pañcupādānakkhandhā (de vijf groepen van hechten). De component Constructie geeft in dit geval: pañca + upādāna + khandha + ā. De eerste drie woorden zijn bestaande woorden die we als zodanig kunnen herkennen. Het woord khandha bestaat ook, vandaar dat het hier is opgenomen. Het bestaat (als de gehele implementatie van de Pali termen is afgerond) echter in een andere context. Het laatste deel (khandha + ā) is bedoeld om aan te geven dat ook het woord khandhā bestaat.

Zoals pañcupādānakkhandhā laat zien, wordt de laatste a van pañca weggelaten en wordt pañca en upādāna samengevoegd. Er wordt ook een extra k toegevoegd aan khandhā.

In dit geval is de component Samenstelling (vaak) ook beschikbaar. Deze geeft dan het volgende weer: twee (pañca + upādānakkhandhā).

We zien dus dat beide componenten uitkomst bieden voor alle bestaande woorden. Zowel in de component Constructie als in Samenstelling kunnen hyperlinks worden aangetroffen.

Samenstelling

Indien deze component van toepassing is, wordt hier de samenstelling van bestaande woorden van het desbetreffende item weergegeven. Voor meer, zie component Constructie.

Deze component kan tijdelijk zijn uitgesteld. Zie ook de mededeling bij Constructie.

Variant

In het geval een lijst (A., B., C. etc.) wordt weergegeven kan één of meer varianten van toepassing zijn op een specifiek item in de lijst. In zulk een geval wordt de component Variant bij het desbetreffende item weergegeven. In alle andere gevallen worden ze in de lijst Varianten weergegeven.

Varianten

Op STI worden in het woordenboek alleen de meest voorkomende varianten van termen genoemd. Varianten zijn verschillende lezingen zoals die voorkomen in diverse recensies van digitale Pali teksten. Variante lezingen zijn de verschillen in spelling, formulering, frasering of structuur van dezelfde tekst zoals die in verschillende manuscripten, edities of tradities voorkomen. Deze variaties zijn ontstaan door een groot aantal factoren, waaronder:

Beleid

Er wordt steeds een beleid gevolgd van hoe de opsomming en verwijzingen worden gemaakt. Echter, omdat steeds naar perfectie wordt gestreefd, zijn nog niet alle beleidsvormen overal doorgevoerd. Daarnaast wordt een beleid in sommige gevallen ook gezien als een 'goede richtlijn'. Een star vasthouden aan regels is ook hier geen wijze manier. Het kunnen bewegen in sommige gevallen is altijd een belangrijk aspect en een kwestie van het vermogen tot aanpassen (kammaññata).

Intern zijn er zeer veel beleidsvormen, maar het is niet zinvol deze allemaal hier op te sommen. Ook is het hier weergegeven beleid (nog) niet overal toegepast. Het streven is om z.s.m. door de gehele website heen tot een consistente werkwijze te komen.

Meerdere betekenissen

Net zoals in het Nederlands kan ook een Pāḷi woord meerdere betekenissen hebben. In die gevallen wordt elke betekenis afzonderlijk in een lijst weergegeven. Dit bevordert het correct en volledig begrijpen van een woord.

Een voorbeeld van hoe deze betekenissen kunnen zijn opgesomd:

A. 'Bla'; 'bla'; 'bla'.

B. 'Bla'; 'bla'; 'bla'.

A.1 'Bla'; 'bla'; 'bla'.

A.2 'Bla'; 'bla'; 'bla'.

B.1 'Bla'; 'bla'; 'bla'.

B.2 'Bla'; 'bla'; 'bla'.

B.3 'Bla'; 'bla'; 'bla'.

Verwijzingen naar gerelateerde informatie

Wanneer bij een term naar een andere term wordt verwezen of naar een pagina die een directe relatie heeft met de term, wordt 'Zie (link)' in dezelfde alinea gebruik. De link kan een term of een pagina zijn. Welke als eerste in de rij verschijnt is afhankelijk van de belangrijkheid oftewel de meest gerelateerde informatie die de link verschaft. De links worden gescheiden door een puntkomma.

Heeft de link meer betrekking op een indirecte informatie, dan wordt op een nieuwe alinea 'Zie ook (link)' gebruikt.

Is er meer informatie beschikbaar die in dezelfde context ook interessant is, dan wordt op een nieuwe alinea 'Zie verder (link)' gebruikt.

In sommige gevallen wordt een lijst gebruikt zoals in dit voorbeeld:

Zie ook