Gewaarzijn

Vijañana

vijañana

'Gewaarzijn'; 'het kennen (van een object)'.

Het is een samenstelling van vija ('ware kennis') en ñana ('kennis'; 'begrip'; 'intelligentie'; 'inzicht'). Het komt neer op 'de dingen zien zoals ze werkelijk zijn' (yathabhuta).

Helder gewaarzijn wordt ontwikkeld door de training in indachtigheid waarin de dingen gezien worden zoals zij werkelijk zijn en waarin alle ideeën van 'ik', 'mijn', 'zelf' etc. geen rol meer spelen. Gewaarzijn moet niet verward worden met bewustzijn (viññana) dat juist heel persoonlijk is.

De dingen zien zoals ze zijn (vijañana) is heel wat anders dan de dingen zien zoals je ze wilt zien (viññana).

Alle mensen zijn bewust, maar allemaal op hun eigen persoonlijke manier. Dit persoonlijke verdraait (vipallasa) de werkelijkheid in een persoonlijke kijk op dingen. Aanvankelijk (in ongetrainde staat) is bewustzijn dan ook een 'ego trip' omdat 'ik', 'mijn', 'zelf' etc. een dominante rol speelt en steeds tussenbeide komt tijdens het waarnemen, voelen, denken etc. Dit bewustzijn grijpt zich overal aan vast (tanha) waardoor het functioneert als een 'vergaarbak'. Maar als we het 'ik' kunnen laten sterven ten aanzien van alles, zullen we in staat zijn echt te zien, echt te luisteren, echt te voelen etc., en kunnen we vrij denken zonder de tussenkomst van dat 'ik' dat ons van alles voorschotelt, oplegt of de weg voor ons uitstippelt.

De functie van bewustzijn is om helder objectief gewaar te zijn zodat we 'de dingen kunnen zien zoals ze werkelijk zijn'.

Gewaarzijn of 'het object kennen', dient te worden gezien als een stukje van een geheel. Zo is bijvoorbeeld zintuiglijk verlangen (kamacchanda) één van de vijf hindernissen. Dit zintuiglijk verlangen moet goed gekend worden, je moet door en door weten wat het is, en of het aan- of afwezig in je is etc. In de satipatthana training leer je ook aandachtig te zijn in al je acties, je leert naar gevoelens te kijken, naar de mentale toestand etc. Hierdoor ga je stapsgewijs alles begrijpen wat er is, wat er zich voordoet, in alle omstandigheden. Alle dingen (dhamma's) en gebeurtenissen worden op een gegeven moment heel helder, gezien, gekend. Dan ontstaat er helder bewustzijn waarin je steeds meer het totale gebeuren begrijpt. Dit heldere bewustzijn is dan niet meer doordrongen met de ideeën van 'mijn', 'ik', 'zelf' etc. Het is geen 'zelfbewustzijn' meer. Deze staat van bewustzijn noemen we 'gewaarzijn'. Omdat het 'ik' geen tweedeling meer veroorzaakt, kunnen we 'totaal gewaarzijn'. Dit is de bedoeling van de satipatthana training. Deze leidt uiteindelijk tot een algeheel helder begrip (sampajañña, zie daar). Cruciaal in de training is, is dat er geen mentale associaties van 'ik' zijn. Want dingen waarmee je jezelf identificeert, waarmee je jezelf verbonden of betrokken voelt, zullen de realiteit verdraaien.