Gewaarzijn

Vijañana

Inhoudsopgave

Persoonlijkheid

Stukjes van het geheel kennen

Helderheid van bewustzijn

Een alles doordringend inzicht

Cruciaal

vijañana

'Gewaarzijn'; 'het kennen (van een object)'.

Het is een samenstelling van vija ('ware kennis') en ñana ('kennis'; 'begrip'; 'intelligentie'; 'inzicht'). Het komt neer op 'de dingen zien zoals ze werkelijk zijn' (yathabhuta).

Helder gewaarzijn wordt ontwikkeld door de training in indachtigheid waarin de dingen gezien worden zoals zij werkelijk zijn en waarin alle ideeën van 'ik', 'mijn', 'zelf' etc. geen rol meer spelen (attanuditthimuhacca). Gewaarzijn moet niet verward worden met bewustzijn (viññana) dat juist heel persoonlijk is. De dingen zien zoals ze zijn (vijañana) is heel wat anders dan de dingen zien zoals je ze wilt zien (viññana). Hoe kun je de waarheid zien waar verlangens van het ik het voortouw nemen?

Persoonlijkheid

Alle mensen zijn bewust, maar allemaal op hun eigen persoonlijke manier. Dit persoonlijke verdraait (vipallasa) de werkelijkheid in een persoonlijke kijk op dingen (ditthi vipallasa). Aanvankelijk (in ongetrainde staat) is bewustzijn dan ook een 'ego trip' omdat 'ik', 'mijn', 'zelf' etc. een dominante rol speelt en steeds tussenbeide komt tijdens het waarnemen, voelen, denken etc. Dit bewustzijn grijpt zich overal aan vast (begeerte tanha > hechten (upadana)) waardoor het functioneert als een 'vergaarbak'. Maar als we het 'ik' kunnen laten sterven ten aanzien van alles, zullen we in staat zijn echt te zien, echt te luisteren, echt te voelen etc., en kunnen we vrij denken zonder de tussenkomst van dat 'ik' dat ons van alles voorschotelt, wijsmaakt, oplegt of de weg voor ons uitstippelt.

Dit betekent niet dat bewustzijn slecht of verkeerd is. Bewustzijn is nodig anders kunnen we niet functioneren. Maar het moet wel goed functioneren anders kunnen we niet goed evolueren. Bewustzijn heeft een functie, namelijk om helder objectief gewaar te zijn zodat we 'de dingen kunnen zien zoals ze werkelijk zijn'.

Stukjes van het geheel kennen

Gewaarzijn of 'het object kennen', dient te worden gezien als een stukje van een geheel. 'Het object kennen', staat immers voor één ding. Zo is bijvoorbeeld zintuiglijk verlangen (kamacchanda) één van de vijf hindernissen. Dit zintuiglijk verlangen (dit ding, dit object) moet goed gekend worden, je moet door en door weten wat het is, en of het aan- of afwezig in je is etc. In de satipatthana training leer je ook aandachtig te zijn tijdens al je acties, je leert naar gevoelens te kijken, naar de mentale toestand etc. Door indachtig te zijn omtrent verscheidene essentiële onderwerpen, leer je stapsgewijs alle dingen (dhamma's) en gebeurtenissen te begrijpen, wat er zich ook voordoet, in alle omstandigheden.

Helderheid van bewustzijn

Wanneer het werk goed gedaan wordt, d.w.z. wanneer je aandacht het werk laat doen, komt er een kantelpunt waarop het 'ik', het 'zelf' opgegeven wordt; het 'ik', die persoonlijkheid, die voorheen voor zoveel verdeeldheid en dus moeilijkheden zorgde. Omdat het 'ik' aan kracht zal verliezen en uiteindelijk geen tweedeling meer veroorzaakt, kunnen we 'totaal gewaarzijn'. In deze staat van bewustzijn is Het zelf 'gestorven' of 'uitgedoofd' (nirodha). Dit betekent niet dat er geen bewustzijn meer is, maar het 'zelf' heeft haar dominante rol verloren. Er is geen 'zelfbewustzijn' meer dat slechts en stukje van een geheel ziet; er is dan sprake van totaal gewaarzijn. Dit is de functie van bewustzijn. Dit totale gewaarzijn leidt uiteindelijk tot helderheid van bewustzijn (sampajañña) waarin de dingen kunnen worden gezien zoals ze werkelijk zijn.

Een alles doordringend inzicht

In helderheid van bewustzijn wordt het totale gebeuren, alle verschijnselen (dhamma's) inclusief de samenhang van oorzaken en gevolgen, op den duur op één moment volledig en perfect begrepen. Dit heet ook wel 'de kennis die bestaat uit doordringing' (pativedha ñana) of een 'alles doordringend inzicht' (appamana vipassana).

Doorgaans spreekt de Boeddha over het begrijpen van de vier Edele Waarheden (op één moment), maar omdat dit universele waarheden zijn, is het ontstane doordringende inzicht van toepassing op alle dingen en gebeurtenissen. Het is dan ook letterlijk een 'alles doordringend inzicht'. Dit heldere bewustzijn wordt niet gedomineerd door ideeën en gevoelens van 'mijn', 'ik', 'zelf' etc. Dit is de bedoeling van de satipatthana training.

Cruciaal

Cruciaal in de satipatthana training is, is dat er geen mentale associaties van 'ik' zijn (attanuditthimuhacca). Zodra Het zelf, tussenbeide komt ontstaan er moeilijkheden omdat het 'ik' de weg van het ego is, niet van de realiteit. Zeker wanneer er zaken spelen waarmee je jezelf identificeert, waarmee je jezelf verbonden of bij betrokken voelt, zal het idee van 'zelf' de zaak verzieken door een persoonlijke tint aan je visie toe te voegen. Met andere woorden: een verdraaiing (vipallasa) van de realiteit.

Wanneer visie vanwege allerlei bezoedelingen verdraaid is, kun je niet echt gelukkig zijn. Het is de helderheid van bewustzijn waarin je op elk moment perfect begrijpt wat er is, wat er zich voordoet. Dit echte begrijpen wat er zich afspeelt onder alle omstandigheden, dit diepe doordringende inzicht, is in feite het ware geluk. Dit zul je door training zelf moeten ervaren, maar de weg er naartoe is zeker weten ook goed door beginners te begrijpen. Zelfs door niet-boeddhisten.

Uit de Dhammapada.