De zeven factoren van verlichting

Satta sambojjhanga

Inhoudsopgave

Factoren die de verlichting bevorderen

Verlichtingsfactor indachtigheid

Verlichtingsfactor onderzoek naar waarheid

Verlichtingsfactor energie

Verlichtingsfactor vreugde

Verlichtingsfactor kalmte

Verlichtingsfactor concentratie

Verlichtingsfactor gelijkmoedigheid

satta sambojjhanga

'De zeven factoren van verlichting'. Ook wel bojjhanga of sambojjhanga.

Factoren die de verlichting bevorderen

De factoren van verlichting hebben betrekking op de condities die een persoon in zijn streven naar verlichting dient te volgen. Het zijn er zeven:

1. Indachtigheid (sati sambojjhanga).
2. Onderzoek naar waarheid (dhamma vicaya sambojjhanga).
3. Energie (viriya sambojjhanga).
4. Vreugde (piti sambojjhanga).
5. Kalmte (passaddhi sambojjhanga).
6. Concentratie (samadhi sambojjhanga).
7. Gelijkmoedigheid (upekkha sambojjhanga).

Deze zeven condities, beginnende met indachtigheid (sati), zijn fases die geleidelijk aan in iemand groeien die naar verlichting streeft. Ze worden in de satipatthana methode beschouwd als zijnde essentieel om elke dag te cultiveren en te ontwikkelen, aangezien ze de weg naar het laatste doel vergemakkelijken. Zelfs gedeeltelijke ontwikkeling hiervan brengt harmonie in het dagelijkse leven en langzamerhand zal men zich minder verward voelen en minder in beslag worden genomen door de wisselvalligheden van een eeuwig veranderende en bedrieglijke wereld. Deze zeven kwaliteiten zijn bij elkaar gegroepeerd als 'verlichtingsfactoren' omdat zij naar verlichting voeren en zij samen de verlichting vormen. De factoren zijn onderling met elkaar verbonden. Het is daarom moeilijk om ze apart te beschrijven. Echter, de eerste factor — die van indachtigheid — vervult een beslissende rol in de ontwikkeling van de overige zes.

Verlichtingsfactor indachtigheid

Leer meer over sati.

Een persoon die naar verlichting streeft is waakzaam ten opzichte van al zijn gedachten en alle activiteiten van het lichaam. Het betekent een constante oplettendheid omtrent fysieke en mentale handelingen zodat het niet vergeten wordt goede dingen te doen en slechte dingen te vermijden. Zulk een waakzaamheid wordt hier sati genoemd. Indachtigheid is het essentiële startpunt voor elke poging tot meditatie. Het is het kardinale startpunt voor alle goede dingen.

In inzicht meditatie zijn er altijd drie belangrijke stadia die elkaar stapsgewijs opvolgen en tot begrip oftewel wijsheid leiden. Zie het hoofdstuk De drie algemene stadia van de sectie Inzicht meditatie.

Verlichtingsfactor onderzoek naar waarheid

Leer meer over dhamma vicaya.

Ook wel 'onderzoek naar staten van de geest (citta)'.

Met zulk een waakzaamheid kan hij goed en verkeerd onderscheiden, en hij onderzoekt dat met wijsheid (zie de verwijzing naar de drie algemene stadia). Deze factor heeft niet alleen betrekking op specifiek de Leer van de Boeddha zoals veel westerse schrijvers denken, maar op alle mentale en fysieke fenomenen. Zulk een kritisch onderzoek noemt men dhamma vicaya. Deze factor van verlichting, die verbonden is met wijsheid, ontwikkelt zich in een persoon die naar verlichting streeft.

Overeenkomstig de Anguttara Nikaya moet deze factor ontwikkeld worden met een continue wijze overweging (yoniso manasikara bahulikaro) omtrent de volgende staten: heilzame (kusala) en onheilzame (akusala); laakbaar (savajja) en niet laakbaar (anavajja); lage verschijnselen (hina) en voortreffelijke verschijnselen (panita); kwade en goede (kanha sukka) verschijnselen.

Een alternatieve verklaring in de Pali Canon is dat deze factor wordt opgewekt door "die Dhamma te onderscheiden met wijsheid" (tam dhammam paññaya pavicinati).

Dhs associeert dhamma vicaya nog meer met wijsheid (pañña) en z'n opsomming met heilzame staten (kusala dhamma):

'Wat is bij die gelegenheid het vermogen van wijsheid (paññindriyam)? De wijsheid die er is bij die gelegenheid, is het begrijpen, het zoeken, het onderzoeken, de waarheid zoeken (dhammavicayo).'

In o.a. M117 wordt dit door de Boeddha aangeduid. Zie ook sampajañña.

Verlichtingsfactor energie

Leer meer over viriya.

Iemand die het goede en het verkeerde goed van elkaar kan onderscheiden en de gevolgen begrijpt, zal zich inspannen het goede te doen. Dit is niet louter gericht op deugdzaamheid, maar vooral ook de Dhamma in praktijk te brengen. (Viriya = samma vayama, de 6e factor van het Pad. Samma vayama = samma padhana.)

De inspanning van zulk een persoon om het goede (dhamma) te cultiveren en het slechte (adhamma) te laten, wordt hier viriya genoemd. Energie moet met grote vastberadenheid gericht worden op het uitwerken en vervullen van het doel. De viriya sambojjhanga ontwikkelt zich in een persoon die aldus streeft.

Zie ook de beschrijving van juiste inspanning op Ariya Atthangika Magga — Het Edel Achtvoudige Pad.

Verlichtingsfactor vreugde

Leer meer over piti.

De vreugde of geluk dat in iemands geest ontstaat door het doen en het ontwikkelen van het goede (dhamma) wordt piti sambojjhanga genoemd. Vreugde betekent sereen vermaak, met gelukzalig enthousiasme van de geest. Het is vooral een vreugdevolle interesse in de Dhamma.

Het woord geluk wordt (ook door de Boeddha zelf) in de beschrijving gebruikt, zoals in M118.35 . Maar het is de verlichtingsfactor piti die de voorwaarde is voor het geluk dat men ervaart.

Verlichtingsfactor kalmte

Leer meer over passaddhi.

Door vermijding van zintuiglijke begeerten, het opgeven, het verzaken ervan, ontwikkelen vreugde en geluk zich. De kalmte die daardoor in het bewustzijn en in de groep van mentale factoren ontstaat wordt passaddhi genoemd. Aldus ontwikkelt de passaddhi sambojjhanga zich in een persoon die deze procedure volgt.

Verlichtingsfactor concentratie

Leer meer over samadhi.

Gebaseerd op deze kalmte kan de geest zich concentreren op een goed (kusala) object. Deze toestand van de geest wordt samadhi sambojjhanga genoemd.

Verlichtingsfactor gelijkmoedigheid

Leer meer over upekkha.

Met de ontwikkeling van juiste concentratie realiseert men zich de nutteloosheid van sensaties en ontwikkelt men een staat van gelijkmoedigheid (upekkha), waarin men noch door geluk noch door verdriet getroffen wordt. Dit wordt upekkha sambojjhanga genoemd. Gelijkmoedigheid is de laatste essentiële factor van verlichting. Hierdoor is men niet alleen kalm, maar staat de geest, hoewel nog steeds ontvankelijk en alert, los van iedere gebeurtenis of invloed van buiten of van binnen uit. Dit moet niet worden verward met onverschilligheid^[1].

Eindnoten

^[1] Zie het hoofdstuk Onverschilligheid of gelijkmoedigheid? van de sectie Inzicht meditatie.