De weg en het doel

Inhoudsopgave

Vrijheid

Middel en doel

Vrijheid

De ontwikkeling van inzicht dient een weg, een manier te zijn, die op zichzelf vrijheid impliceert. Hoe zou je innerlijke vrijheid kunnen realiseren als 'de manier van' oftewel 'de weg' zelf geen vrijheid behelst? Dat is niet mogelijk. Om ons oefenen succesvol te laten zijn, hebben we vrijheid en ruimte nodig om op een goede en verantwoorde wijze te kunnen leren.

Daarom heeft de Boeddha ons De middenweg geleerd — het Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga) — waarin extremen worden vermeden dat voor een natuurlijk evenwicht zorgt in ons denken en in alles wat we doen. Het is een weg die maar één geur kent: de geur van vrijheid. Als we deze weg goed begrijpen, zullen we onszelf niet schuldig voelen als we een fout begaan en zullen we er vrede mee hebben als niet alles meteen loopt zoals het eigenlijk zou moeten. Op die manier is het niet een op krampachtige wijze volgen van een concept alsof je op eieren loopt. Het kunstmatig aan de ene kant dingen proberen te vermijden en aan de andere kant tegelijkertijd iets proberen te bewerkstelligen, betekent dat er geen ruimte is om fouten te maken. Dan is het geen natuurlijke en ongedwongen manier van leven en leren. Als er geen ruimte is om fouten te maken wordt de geest één richting opgedwongen waardoor zijn energie er op een destructieve manier uit kan komen. Dat kan in verschillende vormen zijn. In het echte leven en het echte leren hoort ruimte te zijn. In een benauwde wereld kun je niet op een natuurlijke wijze bewegen en ademen.

Ruimte en vrijheid betekent overigens niet dat het geoorloofd is dat we ongebreideld kunnen doen wat maar in ons opkomt! Daarom heeft de Boeddha regels voor lekenvolgelingen, monniken en nonnen neergelegd. Wanneer we bijvoorbeeld de vijf regels voor lekenvolgelingen (zie sikkhapada) kritisch beschouwen, zullen we ontdekken dat die een zekere mate van vrijheid omvatten. 'Sikkha' betekent 'training' wat inhoud dat het een proces is. Ze beginnen allemaal met: 'Ik neem me voor mezelf te trainen (...)'. Het is dus een proces dat oefening en tijd vergt met vallen en opstaan. Wanneer iemand bijvoorbeeld z'n leven lang alcohol heeft gedronken of drugs heeft gebruikt, en hij zou dat plotseling niet meer mogen omdat hij zich strak aan dogmatische regels wil/moet houden, kan het geen natuurlijk proces zijn. Dit is een voorbeeld waarin de geest één richting opgeduwd wordt waardoor zijn energie explosief naar buiten kan komen.

Middel en doel

Als we de middenweg beoefenen zoals die bedoeld is, bevinden we ons op de weg naar innerlijke vrijheid. Deze weg, wat ook 'de manier van' behelst (anders is het de middenweg niet), is het middel om het doel te bereiken. Maar tijdens de ontwikkeling van inzicht zijn middel en doel nog niet gelijk omdat innerlijke vrijheid, het doel, nog geen feit is.

Naarmate we vorderen zullen we 'de geur van vrijheid' steeds duidelijker ervaren en zal middel en doel steeds meer in elkaar 'versmelten', 'in elkaar overgaan'. Zo draagt het middel de kiemen van vrijheid in zich en komt tijdens de beoefening van het Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga) uiteindelijk tot volledige ontwikkeling. Je zou kunnen zeggen dat het middel en het doel op dat moment dan één zijn. Hoe dan ook, het betekent dat het Pad dan in je ontwikkeld is en Nibbana gerealiseerd is.

Toen de Boeddha direct na zijn verlichting voor het eerst de vijf monniken toesprak, zei hij dat hij de middenweg had ontdekt.

S56-011 — Dhamma Cakka Ppavattana Sutta — Het in beweging zetten van het Wiel der Wet

Dit ontdekken en begrijpen van de middenweg was niet te realiseren middels zintuiglijke toegeeflijkheid en ook niet middels dwang en zelfkastijding. Maar naarmate hij zichzelf meer vrijheid gunde om zichzelf te zijn, zichzelf niets oplegde maar juist alles in evenwicht hield, bereikte hij verlichting. Daarom is de middenweg die de Boeddha onderwijst, een heel natuurlijke en ongedwongen weg. De Boeddha was gewoon een mens zoals jij en ik, maar wel een heel bijzonder mens dat bevestigd wordt door zijn buitengewone vaardigheden als Leraar.

Onze manier van handelen, ons oefenen, dient dezelfde manier te zijn, zoals de manier die de Boeddha op zijn weg naar verheven verlichting ook hanteerde.