De verweven groepen van het Achtvoudige Pad

Inhoudsopgave

De samenwerkende groepen van het pad

De ontwikkeling van bovenwerelds begrip

Begrip geeft aanleiding tot deugdzaamheid

Deugdzaamheid geeft aanleiding tot mentale training

Concentratie leidt tot wijsheid

Het Pad is een voorwaardelijke conditie

De samenwerkende groepen van het pad

Het Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga) bestaat uit drie groepen factoren die elkaar ondersteunen. De ene groep kan niet zonder de andere. Het is als bij een pot op drie poten: als je één poot weghaalt, valt de pot om. Op die manier bestaat ook het Achtvoudige Pad uit drie hoofddelen welke de voorwaarden (paccaya) zijn om het hele Pad te ontwikkelen, namelijk:

• De groep van wijsheid (pañña), factoren 1-2.
• De groep van moraliteit (sila), factoren 3-5.
• De groep van concentratie (samadhi), factoren 6-8.

Deze drie divisies omvatten samen de acht factoren van het Pad, en door elke factor van het Pad die gecultiveerd wordt, wordt de ontwikkeling van de andere factoren ondersteund.

Geen enkele factor van het Pad kan in één keer tot in de volledigheid beoefend worden, omdat de ene factor van het Pad de andere aanvult, stabieler en dieper maakt. Naarmate een factor ontwikkeld is, geeft die de aanleiding tot de ontwikkeling van een andere factor. Zonder de ontwikkeling van de ene factor, zal en kan er geen sprake zijn van de ontwikkeling van de andere. Zo is dat ook met de drie groepen of divisies van het pad. Het is een proces dat geleidelijk groeit door steeds het gehele Pad te blijven cultiveren.

Zoals de ribbels op een strand steeds sterker worden door elke golf, zo wordt door oefening elke factor van het Pad steeds sterker waardoor het Pad op den duur volledig ontwikkeld is.

De ontwikkeling van bovenwerelds begrip

Zoals we weten is wijsheid, begrip, inzicht de voorwaarde voor bevrijding. In de lijst hierboven wordt wijsheid vooraan getoond omdat juist begrip de voorwaarde is voor de training in deugdzaamheid. Bij aanvang van de training is juist begrip van het eerste niveau (lokiya samma ditthi). Door training in concentratie (de factoren 6-8 is de mentale training) wordt begrip of wijsheid van een hoger niveau (lokuttara samma ditthi).

In de training en het bereiken van de meditatieve verdiepingen (jhana), factor 8, worden de reeds ontwikkelde staten zoals vreugde (piti) en geluk (sukha) losgelaten omdat ze geconditioneerd zijn. Want het doel is niet het geconditioneerde (sankhata), maar het ongeconditioneerde (asankhata).

De Boeddha leert ons dus om eerst iets te ontwikkelen (= bhavana betekent 'het in bestaan roepen, produceren') zodat we er gebruik van kunnen maken, en om dat vervolgens weer los te laten.

We zien dus dat niet het eerste niveau van begrip en ook niet het hoogste stadium van concentratie bepalend is voor de bevrijding, maar het tweede niveau van begrip ná het bereiken van de 8 meditatieve verdiepingen (jhana). Dat niveau, die bevrijding (ceto vimutti), vindt dus plaats tussen factor 8 en factor 1.

Bovenwerelds juist begrip (lokuttara samma ditthi) is het begrip dat gestaag in niveau toeneemt naarmate de 4 bovenwereldse paden (lokuttara magga) worden bereikt.

De bereikte paden komen overeen met de bereikte meditatieve verdiepingen (jhana), zie hiervoor ook ariya puggala.

De bevrijding tussen factor 8 en factor 1 van het Pad, gaat geleidelijk en opvolgend, d.w.z. 1. sotapatti magga > 2. sakadagami magga; > 3. anagami magga > 4. arahatta magga. Hiermee dus ook het bereiken van de overeenkomstige meditatieve verdiepingen (jhana).

Vandaar dat, strikt gesproken, het bovenwerelds juist begrip (lokuttara samma ditthi) niet allemaal van hetzelfde niveau is maar gestaag in niveau toeneemt naarmate de paden, en dus meditatieve verdiepingen, worden bereikt. Het begrip van de arahat is van het hoogst niveau omdat hij niet alleen de jhana's heeft verworven, maar ook Nibbana heeft gerealiseerd (dat soms ook als de 'negende jhana' wordt beschouwd). De jhana's 1-8 zijn geconditioneerde staten en kunnen geen bevrijding opleveren.

In de volgende drie rubrieken zullen we zien hoe de factoren van het Pad elkaar aanvullen en samenwerken.

Begrip geeft aanleiding tot deugdzaamheid

De samenwerking tussen juist begrip en juiste gedachten

Als kardinaal startpunt dient iemand te begrijpen dat handelingen gevolgen hebben. Slechte, immorele handelingen, dragen bittere vruchten en zijn dus nadelig; goede, morele handelingen, dragen zoete vruchten, voordelig dus. Om een beslissing te maken zich te trainen in het pad naar bevrijding, is deze kennis een eerste vereiste. Welke gedachten (of intenties) iemand er op na houdt, hangt af van zijn begrip: is iemand bevangen door hebzucht, haat en kwelzucht, dan is er geen plaats voor juist begrip en zal deze persoon zich er niet toe zetten om een deugdzaam leven te leiden. Wanneer het eigenbelang de prioriteit krijgt boven moraliteit, is het vanzelfsprekend dat anderen hierdoor benadeeld worden en daar schade van ondervinden. In hebzucht is geen aanleiding te vinden tot deugdzaamheid oftewel moraliteit. Een hebzuchtig iemand zal in extreme gevallen, 'door dik en door dun gaan' om zich in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien. Deze persoon wordt snel boos wanneer iets niet verkregen wordt wat hij begeerde en hij is meedogenloos ten opzichte van anderen. Is er daarentegen afwezigheid van hebzucht, een intense verzaking van zelfzucht, dan is er een ruimer begrip ten aanzien van alles wat er is en leeft. Dit is het begrip waarin vriendelijkheid (metta) en mededogen (karuna) huizen en wat de voorwaarde (paccaya) is voor ware moraliteit. Begrip is het kardinale startpunt voor de beoefening en de ruggengraat van de boeddhistische Leer.

Juiste gedachten en juist begrip vullen elkaar daarom aan en vormen samen de groep van wijsheid. In het eerste stadium van wijsheid zal iemand een deugdzamer leven gaan leiden, de tweede groep van het Achtvoudige Pad. Dit is 'het eerste licht van wijsheid', de aanleiding die nodig is om het Pad te bewandelen en te cultiveren. Zo'n begrip zorgt uiteraard tevens voor een verdraagzamere en meer harmonieuze samenleving.

Dit is waarom begrip aanleiding geeft tot deugdzaamheid.

Deugdzaamheid geeft aanleiding tot mentale training

De samenwerking tussen deugdzaamheid en juiste concentratie

Wanneer iemand uit eigen ervaring weet dat een deugdzaam leven zegenrijk is en veel geluk en voordeel brengt, zal een serieuze training in een deugdzaam leven aanvangen en worden geïntensiveerd. Dit deugdzame leven helpt iemand om de geest constant te richten op een goed (kusala) object waardoor de concentratie naar een hoger niveau wordt getild^[1]. Deugdzaamheid kan gezien worden als de werkvloer van een geest die zich in de goede richting ontwikkelt. Het is zoals een boer die zijn land bewerkt voor het verkrijgen van een goede oogst.

Langzaam maar zeker ontstaat er een steeds dieper begrip dat deugdzaamheid niet voort kan komen uit een bezoedelde^[2] en verwarde geest, maar dat het een vereiste is om helderheid van geest te hebben. Pas als de ondergrond goed voorbereid is, kan men winst boeken in de training van concentratie, de derde groep van het Achtvoudige Pad. Door de training in concentratie is de geest minder snel afgeleid en komt hij meer tot eenheid zodat de aandacht beter bij een goed object gehouden kan worden.

Dit is waarom deugdzaamheid aanleiding geeft tot mentale training.

Concentratie leidt tot wijsheid

De samenwerking tussen concentratie en wijsheid

Doordat de aandacht vanwege een goede concentratie beter bij een object gehouden kan worden, ontstaat er een dieper inzicht (wijsheid) in de ware aard van dingen. Hoewel de eerste groep, die van wijsheid, in de beginfase de functie had om iemand tot training aan te zetten, krijgt zij nu een veel diepere betekenis: de drie kenmerken van het bestaan (ti lakkhana) worden nu duidelijker gezien en begrepen, daardoor ook de vijf aggregaten van hechten (pañca upadana kkhandha) en daarmee de vier Edele Waarheden (cattari ariya sacca). Deze ware wijsheid (samma pañña) is uiteindelijk de bevrijdende factor omdat hierin de dingen worden gezien zoals zij werkelijk zijn. Dit is echter niet in de zin van een conceptueel begrijpen, maar middels intuïtief inzicht. Dit zullen we verderop nader toelichten.

Dit is waarom mentale training leidt tot wijsheid, de voorwaarde voor bevrijding.

Een vaak geciteerde uitspraak van de Boeddha luidt als volgt:

"De geïnstrueerde edele discipel (ariyasavaka), monniken, die het zo ziet, hunkert niet naar materiële vorm, gevoel, waarneming, mentale formaties en bewustzijn^[3]. Door vlekkeloosheid (viraja) is hij onthecht (viraga), door onthechting is hij bevrijd (vimutti); in bevrijding ontstaat het besef dat hij bevrijd is, en hij begrijpt onmiddellijk: 'Geboorte is vernietigd (khina jati), het heilige leven (magga brahmacariya) is geleefd, wat gedaan moest worden is gedaan (katam karniyam), er is niets meer van dit dat nog tot enige staat van bestaan komt (naparam itthattaya)^[4].'"

Het Pad is een voorwaardelijke conditie

Is het je opgevallen dat een groep en/of factor alleen ontwikkeld kan worden wanneer een andere groep en/of factor ontwikkeld is? Er is dus steeds een voorwaardelijke conditie (paccaya) nodig. Dit betekent dat alle factoren die we ontwikkeld hebben, 'geconditioneerd zijn' behalve het doel van het Pad, de bevrijding (ceto vimutti). Zoals eerder aangegeven voltrekt de bevrijding zich na het verlaten van de jhana's, tussen factor 8 en factor 1, wanneer begrip van het tweede niveau is. Let op, bevrijding betreft niet de 1e, 2e en 3e bovenwerelds paden (lokuttara magga), maar alleen het 4e.

Het Pad (magga) is een van de 24 voorwaarden (paccaya) (nr. 18).

Eindnoten

^[1] Wanneer de geest gericht is op goede, heilzame zaken, noemen we dit een goede concentratie. Is de geest gericht op verkeerde, onheilzame zaken, dan noemen we dit een slechte concentratie.

^[2] Er zijn bezoedelingen van de geest die de ontwikkeling van juiste concentratie blokkeren.

^[3] Zie pañca upadana kkhandha.

^[4] Voor uitleg, raadpleeg De uiteindelijke kennis.