De kunst van het handelen

De essentiële kenmerken van perfecte handelingen die de basis vormen van totaal objectief gewaarzijn.

Inhoudsopgave

Liefde in het hart en een geest die kan begrijpen

De slag met de hamer

De weg van niet-dwang

Oefening en ervaring

Luisteren met het hart

Extra aanbevelingen

Liefde in het hart en een geest die kan begrijpen

In elke handeling oftewel actie, is begrip het allerbelangrijkst om de handeling zuiver en perfect te laten zijn. Om tot begrip te komen is het kunnen luisteren van groot belang. Goed luisteren met het oor is al een kunst op zich. Maar luisteren met Het hart is veel uitgebreider en gaat veel dieper dan het louter waarnemen met de zintuigen.

Wanneer we iets doen, is het belangrijk dat we er helemaal voor gaan, er volledig achter staan zodat we geen 'half werk' leveren. Men zegt weleens: 'met liefde iets doen'. Misschien geef ik hier wel een andere betekenis aan dan die je gewend bent.

Ik doel op de liefde van het hart. Liefde in het hart is een voorwaarde voor het ontwikkelen van een geest die kan begrijpen. De liefde die ik bedoel is niet de 'eigen liefde', de 'zelfzuchtigheid'. De liefde die ik bedoel is de liefde die volkomen vrij is van het omarmen en het wegduwen, van voorkeur en afkeer (anurodhapativirodha). Het is de liefde die vrij is van de aantrekkingskracht van hartstocht (kama raga) en vrij is van haat (patigha). Op deze manier maken de belangrijkste componenten die Het zelf in leven houden geen deel uit in de actie van aandacht schenken. Dit is de kunst van het handelen.

Op deze manier kan de geest open zijn. Deze openheid behelst niet slechts een openheid voor een bepaald object, een bepaald gebied of binnen een bepaald tijdsbestek. Dan zou het een 'openheid' betreffen die gefixeerd is tot een bepaald iets, en dan is het niet de openheid die nodig is. Openheid van geest leidt tot gewaarzijn (vijañana) hetgeen de voorwaarde voor innerlijke vrijheid is. Maar het hoort een totaal gewaarzijn te zijn, waarin niet slechts één ding of gebeurtenis gekend wordt, maar een hele reeks van gebeurtenissen die door oorzaak en gevolg met elkaar verweven zijn. Eenvoudig gezegd: door het ene te begrijpen begrijp je ook het andere. Door het ene heen kan je ook het andere zien. Dan zie je dingen niet los van elkaar maar als een proces van gebeurtenissen. Dan begrijp je bijvoorbeeld, dat wanneer je kort achter een andere auto rijdt, je niet ziet wat er voor die auto gebeurt en dat dat gevaarlijk is. Je begrijpt dan dat er een grote kans op een ongeluk is. Begrijp je nu ook dat er heel veel mensen 'kortzichtig' zijn en verre van totaal gewaarzijn zijn?

Gewaarzijn, inzicht, begrip, wijsheid komt allemaal op hetzelfde neer en is erg belangrijk in het leven. Wijsheid is immers één van de krachten (bala) van de geest. Onthoud, dat begrip altijd de voorloper is (pubbangama) bij alles wat je doet. Zeker bij het schenken van aandacht omdat aandacht nu eenmaal het kardinale startpunt is voor alle dingen en daarom de eerste factor van verlichting (bojjhanga) is.

Zoals gezegd is luisteren met het oor al een kunst op zich, maar het luisteren met het hart is veel uitgebreider en gaat veel dieper. Wanneer je goed met je hart kunt luisteren, betekent dit dat de vermogens hierbij betrokken zijn en dat ze door gewaarzijn in evenwicht gehouden worden zodat ze goed functioneren. Dit vormt de basis van de kunst van handelen.

Met je hart luisteren betekent dat de vermogens het werk doen. Soms moet je ook naar je hart luisteren. Dit betekent dat Het zelf niet tussenbeide komt zodat intuïtief inzicht kan stromen. Dit intuïtief inzicht werpt een licht op wat er is en wat er gebeurt waardoor je direct ziet en begrijpt wat er gaande is. Wanneer er geen intuïtief inzicht is, ga je vanuit ideeën en gedachtenprocessen te werk.

Het verrichten van een handeling doe je om verschillende redenen. De ene keer omdat je wilt dat er iets gedaan wordt, de andere keer dat er iets gedaan moet[1] worden. Wat de reden ook is, het is altijd de kunst dat de handeling of actie echt, zuiver en ongedwongen is. Dit is heel essentieel in alles wat je doet. Zeker in het waarnemen, voelen en aandacht schenken, maar ook in fysieke handelingen.

Wat essentieel is, is dat in de actie, in het doen, de juiste energie (viriya) aangewend wordt. Zowel mentaal als lichamelijk. Niet teveel, niet te weinig. De Boeddha leert De middenweg hetgeen betekent dat extremen vermeden dienen te worden. Het gaat er steeds om om een goed evenwicht te vinden waarbij het evenwicht van de vermogens (zie indriya samatta) van doorslaggevende aard is.

Hoe meer opzettelijkheid (sasankharena) er in de actie is, hoe meer het 'ik' oftewel 'het zelf' de handeling activeert (nisankhiti). Het is de gedrevenheid van het zelf wat de actie gekunsteld maakt.

Het zelf, dat een doel wil bereiken maar nog gewend is te vergaren, doet dat met een verlangen. En als dat verlangen wat intenser is, zelfs met begeerte (tanha). Hoe dominanter het zelf in de actie betrokken is, ermee gepaard gaat, hoe verder we van het doel verwijderd raken. Waarom is dat zo? Dat is omdat de actie vanwege de tussenkomst of aanzet van 'het zelf' niet perfect is vanwege de in meer of mindere mate aanwezigheid van dwangmatigheid. De geest is nog niet vaardig (paguññata) genoeg. Om tot die vaardigheid te komen, moet Het zelf overwonnen worden.

Als je het gevoel hebt dat je het doel maar niet bereikt, wil je er iets aan doen, maar jij hoeft niets te doen. Zodra jij probeert te handelen, blokkeer je de stroom van gewaarzijn en wordt alles uit evenwicht getrokken. Maar wanneer er een en al aandacht is en je nergens naar op zoek bent en je nergens naar verlangt, zal gewaarzijn spontaan haar werk doen en namens jou handelen. Dan is 'het zelf' er niet in betrokken. Dan is er 'geen enkele aansporing van activiteit' (nisankhiti) door het zelf. Dit betekent nog niet dat we meteen het doel bereiken, maar elke actie op deze wijze uitgevoerd, zal een cruciale bijdrage leveren die je vaardigheid (paguññata) zal verbeteren. Wees spontaan, niet vooropgezet. Wanneer we op die manier heel echt in onze acties zijn, zonder het verlangen te willen hebben of te bezitten, wanneer we zonder begeerte (tanha) zijn, zal het doel vanzelf dichterbij komen. Ik noem het 'handelen zonder te vergaren'.

De slag met de hamer

Stel dat een werkgever zijn timmerman wil testen op zijn vaardigheden. Hij geeft als opdracht om heel snel een grote spijker in een stuk hout te slaan. Bij de timmerman kan dan de gedachte opkomen: 'Nu moet ik me bewijzen'. Hij wil erg z'n best doen en zal zichzelf misschien een beetje zorgen maken. Het gaat immers om een joekel van een spijker en 'zijn' reputatie hangt ervan af.

Vanwege deze 'vooringenomenheid' gaat hij dwangmatig en gekunsteld tewerk omdat hij begerig is in zijn slagen. Hij geeft zichzelf weinig ruimte waardoor er geen vrijheid is om tot de perfecte actie kan komen. De slagen die hij met z'n hamer maakt zullen kort, krampachtig en weinig effectief zijn. Omdat hij vanuit een idee tewerk gaat, is zijn handelen geen actie, maar een reactie. Het handelen is dan geconditioneerd omdat het een reactie op een idee, op gevoelens en alles wat daarmee geassocieerd is. Belangrijk: dit is een afspiegeling van hoe mentale associaties in stand worden gehouden. Het zijn allemaal reacties op reacties. Zo raakt de geest geconditioneerd.

Niet alleen in zijn geest, maar ook in zijn lichaam (z'n spieren) zal een spanning aanwezig zijn. Dit is allemaal omdat er een vooropgezet idee is (sasankharika citta). Het werk van Het zelf.

Om conditionering tegen te gaan moeten we niet reageren, maar ageren. Reageren is van het oude uitgaan, van het bestaande. Maar ageren is meer in het nieuwe staan. De geest is niet belast.

Als er geen enkel idee in hem opgekomen zou zijn, er geen enkele opzettelijkheid zou zijn, wanneer hij niet gedreven zou zijn door de dominantie van het zelf, zou zijn lichaam en geest ontspannen zijn. Dan zou hij rustig zijn, zichzelf ruimte geven, grote halen maken en de hamer het werk laten doen door gebruik te maken van de zwaartekracht. Hijzelf doet nagenoeg niets. Het enige wat hij zou hoeven doen, is de hamer naar de kop van de spijker te sturen die met veel kracht de spijker moeiteloos in het hout drijft. Het belangrijkste in zijn actie is, dat hij indachtig (sati) is met betrekking tot de manier, de methode, de wijze, waarop hij zijn actie uitvoert en op die ongedwongenheid let. Wat van meest doorslaggevende aard is, wordt door de zwaartekracht op een natuurlijke manier volbracht en daar hoeft hij zelf niets voor te doen. Dit kun je zien als de aandacht die nodig is zodat gewaarzijn (vijañana) het belangrijkste werk voor jou kan doen. Jij hoeft niets te doen.

In zijn spieren is precies genoeg spanning om de noodzakelijke beweging te maken. In zijn geest is de exacte en evenwichtige inspanning aanwezig zodat alle fysieke en mentale functies perfect gecoördineerd worden. Van alles niet teveel, niet te weinig. Een perfect evenwicht. Zo traint hij de vaardigheid van de geest (citta paguññata).

Met deze tweede methode doet deze timmerman dus iets wat geweldig mooi is. Hij verkwanselt geen energie, integendeel. Doordat hij deze kunst van handelen verstaat leeft hij zo. Hij draagt deze kunst altijd in zijn hart met zich mee. En omdat de vaardigheid van deze kunst alleen ontwikkeld kon worden vanwege de overwinning van Het zelf, is hij nooit vermoeid, maar beschikt hij altijd over een zo goed als onuitputtelijke energie.

Innerlijke vrijheid manifesteert zich door al zijn acties omdat zijn hart ermee doordrenkt is. Door zijn eigen manier van handelen en door het zelf te ervaren, heeft hij zichzelf de weg laten zien in welke richting innerlijke vrijheid ligt, namelijk door de afwezigheid van Het zelf. Er was geen spoor van zelfidentificatie toen zijn baas de opdracht gaf.

Dit is een voorbeeld dat laat zien hoe één eenvoudige handeling een ware revolutie in je leven teweeg kan brengen.

De weg van niet-dwang

Het voorbeeld hierboven maakt duidelijk dat wanneer er een drang is om het doel te bereiken, het doel ons juist ontglipt. Door helemaal niets te doen kunnen we het doel niet bereiken. Dan zou er geen enkele inspanning nodig zijn, maar zo werkt het niet. We moeten dus iets doen, maar wel op de juiste manier, een manier waarin alles in evenwicht is. Die manier is de weg van niet-dwang waarin Het zelf volledig afwezig is. Het zelf is een blokkade voor objectief gewaarzijn (vijañana) en daarmee ook een blokkade om de actie echt te laten zijn.

Zoals ik eerder heb aangegeven is begrip de voorloper (pubbangama). Zonder begrip is zuivere actie niet mogelijk. Juist begrip moet ondersteund oftewel begeleid worden door de juiste inspanning en de juiste concentratie. Deze drie factoren behelzen essentiële factoren van het Edel Achtvoudig Pad (ariya atthangika magga) en behoren tot de vermogens (bala) waarvan het belangrijk is dat deze in evenwicht (indriya samatta) zijn. Zelfs bij de slag met een hamer zoals in dit voorbeeld. Dit is waarom de boeddhistische weg De middenweg is.

Oefening en ervaring

Als ik tegen je zeg: 'je moet gewoon loslaten', dan zal dat niet werken. Toverspreuken werken niet. Je kunt niet vrij worden door het uitspreken van een toverspreuk. Het is niet meer dan een instructie en ook nog eens zonder adequate uitleg. Goede instructies zijn belangrijk, want het hoofd moet weten wat er gedaan moet worden. Vervolgens is er oefening en ervaring nodig zodat Het hart het doel kan realiseren.

We hebben geleerd dat het belangrijk is dat het zelf zich er niet mee moet bemoeien. En of je het woord 'ik' er nu wel of niet tussenuit laat bij de gedachte 'ik moet loslaten' of 'loslaten' maakt geen enkel verschil. Woorden zijn slechts woorden, maar waar het om gaat, is het begrijpen van de betekenis van iets. In dit geval het begrijpen van de afwezigheid van zelfidentificatie, van Het zelf zoals uitgelegd. Want waar het 'ik' of het 'zelf' is, daar is de waarheid niet. Daar is geen echt zien en begrijpen. Daar is geen helder objectief gewaarzijn (vijañana).

Dit is waarom ik zeg dat er in het beschouwen, niets anders dan aandacht hoort te zijn zonder de tussenkomst van het 'ik' of 'zelf'. Dan zal intuïtief inzicht beschikbaar komen omdat bewustzijn (viññana) op die manier kan stromen omdat het niet gehinderd, geblokkeerd of één kant opgedreven wordt. Dan kan intuïtief inzicht oftewel gewaarzijn, het werk voor jou doen. Ken je de woorden van de Boeddha nog die zijn geciteerd in het hoofdstuk Het zelf? Klik hier om direct naar het citaat te gaan om ze nog even te bekijken.

De gedachte 'ik moet loslaten' of 'loslaten' is vooropgezet (sasankharena). De term sasankharena is afgeleid van sankhara. Ideeën, gedachten zijn ook sankhara's (dingen) en in die zin dienen er geen sankhara's aanwezig te zijn omdat het een hindernis is om objectief gewaar te zijn. Dan is het geen echte actie, maar een reactie op een idee, een geconditioneerd handelen.

Daarnaast is de instructie of gedachte, 'ik moet loslaten' of 'loslaten' slechts een zaak van het hoofd zonder dat Het hart wordt geraakt. Dat is omdat het los staat van de daad, van de oefening waarmee ervaring wordt opgedaan. Om het hart te raken is dus oefening nodig. Wat is die oefening? Het is jezelf trainen in gedachten van onzelfzuchtigheid, welwillendheid, goodwill, vriendelijkheid, mededogen, geweldloosheid, harmonie, mededogen etc. Verder is een deugdzaam leven leiden ook een essentiële oefening omdat het direct aan de praktijk gerelateerd is[2]. Een onzelfzuchtige leefwijze is een vereiste als je volkomen vrij wilt zijn van alle banden (yoga). Op die manier brengen we de juiste instructies en de juiste intenties in praktijk. Dat is de oefening die voor een allesbepalende ervaring zorgt. De ervaring van natuurlijk en ongedwongen handelen die de weg naar het doel vrijmaakt.

Luisteren met het hart

Al ons handelen zou eigenlijk als een 100% luisteren met Het hart moeten zijn. Echt luisteren doe je niet met ideeën, niet met verlangens, niet met verwachtingen, met geen enkele drijfveer behalve dan met aandacht (sati).

Wanneer er puur luisteren is, met volledige aandacht, zonder de bemoeienis van Het zelf, hoor je met je oor exact wat er gezegd wordt, zie je met je oog exact het beeld dat gezien wordt. Luister je met heel je hart, dan zul je steeds beter alle dingen begrijpen zoals ze werkelijk zijn. Zowel fysieke als mentale dingen.

Als al ons handelen zo is, zullen we er niks bijmaken, niks opblazen, niet groter maken (papañca) dan het is. Dan zal er een essentieel kantelmoment van verandering in ons plaatsvinden omdat de kracht van Het zelf afneemt en de kracht van het Het hart meer en meer gevestigd raakt. Het hart is het wapen van wijsheid dat al het bestaande struikgewas wegkapt en verhindert dat er nieuw struikgewas groeit.

Extra aanbevelingen

Het hoofdstuk De niet vooropgezette geest benadrukt eveneens essentiële zaken.

Op de pagina De daden van een arahat wordt de handelwijze van de arahat belicht.

Eindnoten

[1] Mensen geven vaak een betekenis aan woorden, zoals ook bij het woord 'moet'. Dit woord wordt vaak geassocieerd met dwangmatigheid maar dat is slechts een idee dat voortkomt uit de persoonlijke ervaringswereld. Veel mensen zijn niet geheel vrij en leggen zichzelf dingen op. 'Moeten' gaat dan een persoonlijke betekenis krijgen.

[2] Voor nadere instructies, zie Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga).

Document info
RegID INcCNYI7QQhxP1l
Bijgewerkt 20 februari 2023 17:35:53
Auteur Peter van Loosbroek — Ananda
Locatie www.sleuteltotinzicht.nl
Copyright Zie a.u.b. copyright www.sleuteltotinzicht.nl/glb_copyright.htm
Overig Geen