Algemene info over bewustzijn

Viññana

Bewustzijn is een erg belangrijk begrip in het boeddhisme.

viññana

'Bewustzijn.'

Bewustzijn is een van de vijf groepen van het bestaan (zie pañca upadana kkhandha); een van de 4 voedingen (ahara); de 3e link van het afhankelijk ontstaan (paticcasamuppada); en de 5e in de zesvoudige divisie van de elementen (dhatu).

Gezien vanuit de vijf groepen van het bestaan, is het onafscheidelijk verbonden met de 3 andere mentale groepen (gevoel, waarneming en mentale formaties) en verschaft de naakte herkenning van een object, terwijl de andere 3 in meer specifieke functies bijdragen. Het ethische en karmische (kamma) karakter, de grotere en kleinere graad van intensiteit en helderheid, worden hoofdzakelijk bepaald door de mentale formaties (sankhara's) die ermee samengaan.

Net zoals de andere groepen van het bestaan, is bewustzijn een stroom (viññana sota = stroom van bewustzijn) die geen blijvende substantie herbergt, noch is het een transformerende entiteit of een ziel die na de dood uit het lichaam treed of overgaat naar een ander lichaam of bestemming. De drie kenmerken (ti lakkhana) vergankelijkheid, lijden en 'zelf-loosheid', worden vaak in de teksten aangehaald zoals bijvoorbeeld in S22-059 — Anatta Lakkhana Sutta — De kenmerken van niet-zelf. De Boeddha maakte vaak bekend dat er 'los van voorwaarden, geen ontstaan van bewustzijn is' (zie bijvoorbeeld M038), en al deze standpunten omtrent haar aard zijn van kracht voor de gehele rangschikking van bewustzijn, 'of die in het verleden, in de toekomst of in het heden is verrezen, groot of klein, in je of buiten je, ondergeschikt of verheven, ver weg of dichtbij'. S22-059

Met betrekking tot de zes zintuigen, is het bewustzijn in zes soorten verdeeld: 1. het oogbewustzijn (cakkhu viññana); 2. het oorbewustzijn (sota viññana); 3. het neusbewustzijn (ghana viññana); 4. het tongbewustzijn (jivha viññana); 5. lichaamsbewustzijn (kaya viññana); 6. geestesbewustzijn (mano viññana).

Omtrent het afhankelijke ontstaan van deze zes soorten van bewustzijn, zegt Vis 15: 39: "Geconditioneerd door het oog, het visuele object, licht en aandacht (avajjana), ontstaat het oogbewustzijn. Geconditioneerd door het oor, het hoorbare object, het oorkanaal en aandacht, ontstaat het oorbewustzijn. Geconditioneerd door de neus, het te ruiken object, de lucht en aandacht, ontstaat het neusbewustzijn. Geconditioneerd door de tong, het proefbare object, vochtigheid en aandacht, ontstaat het tongbewustzijn. Geconditioneerd door het lichaam, lichamelijke indrukken, het aarde element en aandacht, ontstaat het lichaamsbewustzijn (kaya viññana). Geconditioneerd door de onderbewuste geest (bhavanga mano), het mentale object (dhammarammana) en aandacht (avajjana), ontstaat het geestesbewustzijn (mano viññana)."

De Abhidhamma literatuur onderscheidt 89 klassen van bewustzijn, hetzij van een karmisch morele, immorele of neutrale aard, en behoren tot de zintuiglijke sfeer, de fijnstoffelijke sfeer, de onstoffelijke sfeer of tot bovenwerelds bewustzijn (zie lokuttara). Zie Tabel I.

Extra aanbevelingen

Document info
RegID ONPJckc2UnSOLV3
Bijgewerkt 27 november 2023 20:27:14
Auteur Peter van Loosbroek — Ananda
Locatie www.sleuteltotinzicht.nl
Copyright Zie a.u.b. copyright www.sleuteltotinzicht.nl/glb_copyright.htm
Overig Geen