Het mentaal gebied

Binnen het mentaal gebied zijn er veel dingen die elkaar beïnvloeden. De mentale toestand verandert continue.

Inhoudsopgave

Wat is datgene wat we 'de geest' noemen?

Een proces van opkomen en vergaan

Een continue veranderende mentale toestand

Wat is datgene wat we 'de geest' noemen?

Kortweg kunnen we zeggen dat een wezen bestaat uit vijf groepen: 1. lichamelijkheid (kaya); 2. gevoelens (vedana); 3. waarnemingen (sañña); 4. mentale formaties (sankhara); en 5. bewustzijn (viññana). Dit zijn de vijf groepen van hechten (pañca upadana kkhandha).

Je ziet dat 2-5 meer is dan alleen bewustzijn, daarom noemen we dit gebied ook vaak eenvoudigweg 'de geest' (mano).

Voor elke beginner van inzicht meditatie is het wellicht prettig meteen te weten wat we bedoelen met 'de geest'. In elk geval niet een entiteit in de zin van een 'ziel', een 'zelf' (of hoe je het ook noemen wilt) waar zoveel mensen allerlei ideeën over hebben. Dat is niet wat de Boeddha leert. Wat hij wel leert, is dat de nummers 2-5 het mentale gebied omvatten. Dit zijn geen 'vaste componenten', maar dingen die voortdurend veranderen. Dat geldt natuurlijk ook voor nummer 1, het lichamelijke.

Een proces van opkomen en vergaan

Voor de ontwikkeling van inzicht is het belangrijk dat we deze 'gecategoriseerde dingen' zien als een proces van dingen die opkomen (uppada) en meteen weer vergaan (vaya). Geen enkel van deze dingen blijft twee momenten hetzelfde. De verandering in deze dingen is zo klein, dat we die verandering van toestand (thitassa aññatattam) eigenlijk niet zien. Als je een streep op een stil wateroppervlak trekt, is die vergankelijkheid (anicca), dat vervagen, veel duidelijker zichtbaar. De vijf aggregaten zijn hier geen uitzondering op. Van geen enkel fenomeen kan je zeggen: 'Dit is van mij, dit ben ik, dit is mijn zelf of mijn ziel'. Dit door en door te begrijpen is een kwestie van leren en oefenen. Het heeft tijd nodig. Denk maar aan de streep op het wateroppervlak; daar kun je ook niet de bezitter van zijn.

Een continue veranderende mentale toestand

Deze 4 mentale groepen + 1 lichamelijke groep die samen een wezen uitmaken, beïnvloeden elkaar continu waardoor er steeds heel kort een bepaalde 'staat van de geest' (citta) of nauwkeuriger gezegd 'staat van bewustzijn' ontstaat. Want het is bewustzijn dat 'de boel bij elkaar houd'. Hoewel steeds in een andere staat, is bewustzijn steeds aanwezig. Zodra een staat is opgekomen, verdwijnt deze onmiddellijk weer en ontstaat er in een onafgebroken stroom een andere staat van bewustzijn. Die staat wordt door alle groepen (1-5) beïnvloed. Misschien vraag je je af 'wordt bewustzijn dan door bewustzijn beïnvloed?' Het antwoord hierop is 'ja'. Hoe dit precies zit komt later aan de orde. Alles, dus ook de geest in z'n geheel, is dus onderhevig aan een 'veranderende toestand' (thitassa aññatattam). Hoe deze staat zal zijn, is grofweg gezegd afhankelijk van de aanwezigheid en intensiteit van begeerte (tanha) en onwetendheid (avijja).

Er is steeds maar één staat van de geest tegelijk. Omdat de verschillende staten van de geest elkaar in een razendsnel tempo opvolgen en de staat van de geest steeds weer anders is, kunnen we terecht stellen dat de geest heel snel is, erg listig kan zijn, moeilijk te doorgronden is, en moeilijk te bedwingen is.

In inzicht meditatie is het beschouwen van de toestand van de geest dan ook het allerbelangrijkst. Zo kunnen we het functioneren van de geest volledig doorgronden en hem beteugelen.

Document info
RegID diwWjueQmm2HlJ6
Bijgewerkt 30 oktober 2022 18:07:46
Auteur Peter van Loosbroek — Ananda
Locatie www.sleuteltotinzicht.nl
Copyright Zie a.u.b. copyright www.sleuteltotinzicht.nl/glb_copyright.htm
Overig Geen