Doordringend inzicht

Pativedha

Inhoudsopgave

Het begint bij de juiste kennis

Alleen door de juiste beoefening

Wat is dat doordringende inzicht?

Extra aanbevelingen

pativedha

'Het doordringen van de Leer en het doel realiseren'.

Het begint bij de juiste kennis

Hoewel het verstandelijk begrijpen erg belangrijk is, is het doordringend inzicht (pativedha) van een veel dieper niveau dan het conceptuele begrijpen (anubodha ñana). Voor wat betreft de bevrijding van lijden (dukkha) is doordringend inzicht zelfs de factor die van doorslaggevende aard is en dus een voorwaarde voor bevrijding (vimutti).

Het conceptuele begrijpen, kennis (ñana) van zaken hebben, is natuurlijk erg belangrijk en een eerste vereiste om een duidelijk beeld van iets te krijgen. Iemand die bijvoorbeeld de Leer van de Boeddha wil gaan beoefenen (patipatti), dient eerst goed kennis te nemen van wat de Boeddha nu werkelijk heeft onderwezen (pariyatti).

Nadat hiervan een goed beeld is verkregen, kan het best zo zijn dat iemand de vier Edele Waarheden (cattari ariya sacca) verstandelijk gezien, prima begrijpt. Maar zonder oefening (en dus zonder ervaring op te doen) blijft het bij een conceptueel begrijpen (anubodha ñana).

Wanneer mensen gevraagd wordt of dingen vergankelijk of blijvend zijn, zullen de meesten antwoorden dat dingen vergankelijk zijn en niet blijvend. Dit verstandelijk begrijpen is niet zo moeilijk, nietwaar? En toch begeven mensen zich keer op keer richting lijden (dukkha), op vele momenten in hun leven en onder diverse omstandigheden. Dat is zo omdat niet echt begrepen wordt wat lijden is. En daarom is er geen sprake van doordringend inzicht (pativedha).

Alleen door de juiste beoefening

De meeste mensen benaderen dingen met hun hoofd, alsof het hoofd alles kan begrijpen. Maar het hoofd is heel beperkt en wat beperkt is kan het onbeperkte niet omvatten. Het verstandelijk begrijpen oftewel het conceptueel begrijpen, schiet tekort om de totale realiteit in één keer te zien en te begrijpen.

Stel dat je nog nooit suiker of iets anders hebt geproefd dat zoet is. En je zou aan me vragen hoe suiker proeft, en ik zou zeggen: 'Suiker proeft zoet.' Dan weet je nog steeds niet hoe suiker proeft. Je kan er hoogstens een idee over hebben, maar elk idee is het niet; het gaat er alleen maar over omdat de essentie, hoe zoetigheid proeft, wordt gemist. Een idee dat als een concept bestaat, is nog steeds slechts een zaak van het hoofd zonder dat Het hart wordt geraakt omdat het idee dat je erover hebt losstaat van de daad, van proeven in dit geval. Pas wanneer de suiker op de tong komt, ervaar je hoe suiker daadwerkelijk proeft.

Het proeven in dit voorbeeld, is de daad, het doen, de beoefening. Zonder beoefening is er geen ervaring. Het idee (van hoe suiker proeft in dit geval) staat los van de daad, waardoor 'het hart niet wordt geraakt'. Dit betekent dat er geen cruciale vermogens (bala) ontwikkeld worden die nodig zijn om tot diep inzicht te komen. Daarom is de beoefening van het boeddhisme veel betekenisvoller dan het idee wat je er voorheen over had.

Het kan zijn dat je heel erg je best doet, maar dit betekent nog steeds niet dat alle voorwaarden aanwezig zijn om het ook daadwerkelijk op de juiste manier te doen. De juiste manier behelst kortgezegd:

1. Over de juiste kennis beschikken

Over de juiste kennis beschikken betekent in deze goed weten waar het in de boeddhistische Leer om gaat, wat meditatie is en hoe je dat hoort te doen. Waar het in Inzicht meditatie om gaat. Zonder die kennis kan er geen sprake zijn van juiste beoefening. Je kunt niet alles in één keer weten, en dat hoeft ook niet. Maar je moet wel minstens beginnen bij een goede basis van meditatie.

2. Aandacht

Aandacht (avajjana) is allesbepalend. Want het is aandacht waardoor we tot begrip komen. Dit is waar het om draait, daar gaat het om bij de bevrijding (vimutti) van lijden (dukkha): begrip, wijsheid, inzicht. Dat is ons doel. Als, door welke reden dan ook de aandacht tekortschiet, zul je niet slagen. Het tekortschieten in aandacht kan verschillende oorzaken hebben. Bijvoorbeeld doordat je geest te halsstarrig is om open te staan voor de aangeboden adviezen en methoden (het niet willen weten (moha)). Een andere oorzaak die ook hardnekkig is, is dat er geest verdovende medicijnen of andere verdovende middelen in het spel zijn die de aandacht ernstig aantasten.

Dus als ik zeg: 'zonder beoefening is er geen ervaring', is het in principe: 'zonder de juiste beoefening is er geen juiste ervaring'.

Het beoefenen van de Leer (patipatti) is een van de voorwaarde voor het in de stroom treden (sotapattiyanga).

Wat is dat doordringende inzicht?

Doordringend inzicht impliceert dat er een volledig volgroeid begrip is omtrent de universele drie kenmerken (ti lakkhana). Omdat deze kenmerken universeel zijn en alle fenomenen deze kenmerken in zich dragen, is er niets (bij een ontwikkeld doordringend inzicht) dat nog een instabiliteit in je geest kan veroorzaken. Doordat de leegheid van dingen wordt gezien, is er niets waardoor je jezelf op sleeptouw laat nemen, niets dat je beïnvloedt (asava), niets waardoor je jezelf laat conditioneren, er is niets dat grip op je heeft, niets dat je in beslag neemt. Er zal helemaal niets meer zijn dat (mentaal) lijden (dukkha) veroorzaakt.

Je zult oorzaken en gevolgen zien en dat inzicht zal zich steeds verder uitbreiden. Je begint de samenhang van fenomenen te zien, het totale gebeuren te begrijpen. Je ziet het hele plaatje, er is totaal gewaarzijn (vijañana). Alles op één moment. Telkens weer, altijd en overal, inclusief het volledig begrijpen van de vier Edele Waarheden (cattari ariya sacca). Pativedha is een alles omvattend doordringend inzicht. Zoals een afgeschoten pijl in één beweging met kracht door meerdere objecten heen schiet. Het begrip dat dit inzicht vertegenwoordigd kan door niemand gegeven worden. Het moet door iemand zelf ervaren worden en kan alleen door oefening worden ontwikkeld.

Extra aanbevelingen