De weg van de wijzen

Panditavedaniyo is de Pali naam voor 'de wijzen'. De Dhamma is subtiel (nipuno). Het kan alleen begrepen worden door de wijzen (panditavedaniyo). Exact gezegd wordt met 'de wijzen' alleen verwezen naar degenen die over wijsheid (pañña) beschikken met betrekking tot het Pad en het doel ervan. Maar de Dhamma heeft totaal niets te maken met de kennis van wereldfilosofen, religieuze stichters, schrijvers of grote wetenschappers die atomen kunnen splitsen. Om de Dhamma te begrijpen hoeft je geen universitaire opleiding te hebben gevolgd. Zo kan de Dhamma door iedereen worden gerealiseerd, ongeacht geslacht, afkomst, status, leeftijd of opleiding. Maar het is erg afhankelijk of je gewillig bent om te leren.

Iedereen die het opkomen (uppada) en vergaan (vaya) van mentale en fysieke (nama rupa) verschijnselen contempleert zal inzicht verwerven en het Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga) en haar doel verwerkelijken.

De grote uitdaging voor de meesten is echter het zintuiglijke genot wat mensen niet verder doet kijken dan een beperkte wereld. Dit lijkt op kinderen die de gehele dag met hun speelgoed spelen. En wanneer die kinderen groot zijn, ruilen ze hun speeltjes in voor andere objecten zoals hun kinderen, kleinkinderen en talloze andere objecten. Voor hen gaat er niets boven zintuiglijk genot. Voor hen bestaat er niet iets anders, niet iets dat veel waardevoller is. Zij houden van het persoonlijke plezier en besteden er al hun tijd aan om zich eraan over te geven. Wanneer sensuele objecten afwezig zijn, voelen zij zich daar ongemakkelijk door en wordt er gezocht naar nieuwe objecten die middels de aanraking van de zintuigen een fijn gevoel (vedana) creëren. Maar gevoelens gaan, net zoals alle verschijnselen, voorbij. Dan wordt er naar nieuwe 'speeltjes' gezocht, dan weer hier, dan weer daar. Zo zijn de meeste mensen als kinderen die niets anders zien dan het gebied van hun speelgoed. De wereld waarin zij spelen. Daarom is zintuiglijk verlangen (kamacchanda) dan ook een van de vijf hindernissen (pañca nivarana) die de mentale ontwikkeling ernstig in de weg staan.

Wanneer je begrijpt dat zintuiglijk verlangen (kamacchanda) een ernstige hindernis is, iets dat onbevredigend (anicca) is, iets dat niet tot volkomen vrede (santi) leidt, dan zal dit een essentiële stap voor je zijn in de verwerving van het hoogste geluk. Je zal meer nadenken over de ware aard van fysieke en mentale verschijnselen, hun opkomen (uppada) en vergaan (vaya), dat het ene ding ontstaat afhankelijk van het andere ding en onmiddellijk weer vergaat. Dit leidt tot objectief en helder gewaarzijn (vijañana). Eenmaal deze weg ingeslagen, zullen flitsen van inzicht gaandeweg je pad verlichten en tegelijkertijd zegeningen (phala) voortbrengen die voorheen ongekend waren. Dit is niet het pad en de vruchten van het geconditioneerde (sankhata), maar het pad en de vruchten van het ongeconditioneerde (asankhata). Dit is de weg van 'de wijzen' (panditavedaniyo). Het lijkt misschien ver weg, maar toch kan dit heel eenvoudig ook jouw keuze zijn. De Boeddha leert dat elk mens het potentieel in zich heeft om verlichting te verwerven. Hij is de Leraar van ons allemaal. Hij is er niet meer, maar hij heeft een feilloos en realistisch trainingssysteem voor ons neergelegd waardoor wij het doel, Nibbana, zeker kunnen bereiken.

Om wijsheid te cultiveren speelt o.a. geduld (khanti) een grote rol, want hierdoor geef je jezelf ruimte om dingen stap voor stap te leren. Dit maakt het mogelijk om te analyseren (anupassana), d.w.z. dat je bepaalde zaken in delen en dus grondig kunt onderzoeken en bekijken. Wanneer je een start maakt in de beoefening van het Edel Achtvoudige Pad (cattari ariya sacca), zullen dergelijke kwaliteiten op een natuurlijke wijze worden ontwikkeld.