Het verwerven van uitdoving

Nirodha samapatti

nirodha samapatti

'Het verwerven van uitdoving'.

'Het verwerven van uitdoving' (S14-011) ook wel 'uitdoving van waarneming en gevoel' (sañña vedayita nirodha) genoemd, is de tijdelijke opschorting van alle bewustzijn en mentale activiteit (mentale associaties), onmiddellijk volgend op de halfbewuste toestand 'sfeer van noch waarnemen noch niet waarnemen' (n'eva sañña nasaññayatana), zie jhana 8. De absoluut noodzakelijke voorwaarden voor het verwerven ervan, zou de perfecte beheersing zijn van alle 8 verdiepingen (jhana), evenals de eerdere verworvenheden van anagami of arahatschap (zie ariya puggala). Zie o.a. D16.6.8.

Het verwerven van deze toestand vindt volgens Vis 23, op de volgende manier plaats: door middel van mentale kalmte (samatha) en inzicht (vipassana) moet men alle 8 verdiepingen (jhana) achter elkaar doorlopen tot aan de sfeer van noch waarnemen noch niet waarnemen en dan moet men deze toestand tot een einde brengen.

Als de discipel (anagami of arahat) namelijk volgens Vis, alleen door middel van kalmte (samatha), d.w.z. concentratie (samadhi), de verdieping doormaakt, zal hij alleen de sfeer van noch waarnemen noch niet waarnemen bereiken en dan tot stilstand komen. Als hij daarentegen alleen met inzicht te werk gaat, zal hij de vrucht (phala) van anagami of arahatschap bereiken. Echter, hij die door middel van beide vermogens van verdieping naar verdieping is gestegen en, na de nodige voorbereidingen te hebben getroffen, de sfeer van noch waarnemen noch niet waarnemen tot een einde brengt, bereikt/verwerft zo'n toestand van uitdoving/uitblussing (nirodha).

Terwijl de discipel door de 8 verdiepingen gaat, komt hij elke keer uit de verworven verdieping tevoorschijn en beschouwt met zijn inzicht alle mentale verschijnselen die die speciale verdieping vormen, als vergankelijk (anicca), lijden (dukkha) en onpersoonlijk (anatta).

Dan gaat hij opnieuw de volgende hogere verdieping binnen, en zo bereikt degene die inzicht beoefent, na elke verdieping uiteindelijk de staat van noch waarnemen noch niet waarnemen, en daarna de volledige uitdoving. Deze toestand kan volgens het Com, 7 (= enkele) dagen of zelfs langer duren. Onmiddellijk bij het opstaan uit deze staat ontstaat er echter in de anagami de vrucht van anagami (anagami phala), en in de arahat de vrucht van arahatschap (arahatta phala).

Met betrekking tot het verschil tussen de monnik die in deze staat van uitdoven blijft aan de ene kant, en een dode persoon aan de andere kant, zegt M043: "In hem die dood is, en wiens leven tot een einde is gekomen, het lichamelijke (in- en uitademen), verbale (aanvangende gedachten (vitakka) en aanhoudende gedachten (vicara), en mentale functies (zie sankhara, A.2) zijn opgeschort en tot stilstand gekomen, het leven is uitgeput, de vitale hitte gedoofd, de vermogens zijn vernietigd. Ook bij de monnik die 'uitdoving van waarneming en gevoel' (sañña vedayita nirodha) heeft bereikt, zijn de lichamelijke, verbale en mentale functies opgeschort en tot stilstand gekomen, maar het leven is niet uitgeput, de vitale hitte niet gedoofd en de vermogens zijn niet vernietigd.

Voor details, zie Vis 23; voor teksten zie Path 206.